**** Linde Verjans – Ginette

De Franse violiste Ginette Neveu (1919-1949) werd slechts dertig jaar. In 1935 had zij op 15-jarige leeftijd het Wieniawski-concours in Warschau gewonnen voor David Oistrach, die tweede werd. Francis Poulenc schreef voor haar een vioolsonate, die in 1944 gepubliceerd werd. Op 28 oktober 1949 overleed Ginette Neveu samen met haar broer Jean en de bekende Franse bokskampioen Marcel Cerdan – de geliefde van Edith Piaf – bij een vliegtuigramp. Met haar overlijden verloor de wereld van de klassieke muziek een groot muzikaal talent. 

De Belgische violiste en schrijfster Linde Verjans (1992) laat in haar debuutnovelle ‘Ginette’ vier personen uit het leven van Neveu vertellen over wat het verlies van de violiste met hen doet. De Weense fan Margarete herinnert zich een ontmoeting met Ginette in 1946 na een concert, waar in de kleedkamer een band tussen de vrouwen ontstaat. De vioolbouwer Etienne Vatelot vertelt in het jaar van zijn overlijden over zijn ontmoeting met Ginette in het vaders atelier. Ginettes 91-jarige moeder Marie-Jeanne haalt kort voor haar overlijden – net voor de 50ste geboortedag van Ginette – herinneringen boven aan het Wieniawski-concours. Ten slotte doolt de ziel van Ginettes broer en pianist Jean na het vliegtuigongeluk over de taferelen.

‘Ginette’ is een eerbetoon aan één van de belangrijkste violistes van de 20ste eeuw. De personages van het boek hebben echt bestaan en veel van de beschreven gebeurtenissen hebben daadwerkelijk plaatsgevonden en toch is het boek een novelle en geen biografie. Allemaal koesteren de personen hun eigen Ginette.

Een aantal imperfecties in het verhaal van Verjans zijn echter storend. Zo vertelt Etienne dat de vertegenwoordigers van Air France  antwoordden dat de vioolkist tussen de brokstukken lag, terwijl Marie-Jeanne leest dat het lichaam van Ginette gevonden werd met de vioolkist tegen haar borstkas gedrukt. Etienne wordt verteld dat de strijkstok in een dorpje werd gevonden en Jean ziet dat de rovers hem laten liggen.

Ongepast zijn Verjans’ meerdere insinuaties over de vermeende homoseksualiteit van Neveu. Ook lopen soms zinnen niet lekker zoals in “De vrouw die in de buurt van mijn zus haar vioolkoffer lag krijgt haar naam toebedeeld.” Verjans kan daarentegen boeiend schrijven en gebruikt mooie metaforen. 

Hardcover
mei 2025
112 pagina’s
Uitgeverij Tzara
ISBN 9789022341858
€ 22,99

***** Maarten van Buuren – Zijn, denken, doen 

Het in Latijn geschreven werk ‘Ethica’ van Baruch Spinoza (1632-1677) wordt algemeen beschouwd als het hoofdwerk van de Nederlandse filosoof. Het werd in 1678 postuum gepubliceerd. In 2017 verscheen een Nederlandse vertaling van emeritus hoogleraar Franse literatuur Maarten van Buuren (1948). Daarnaast wilde Van Buuren lezers motiveren om kennis te maken met de filosofie van Spinoza in ‘Ethica’. Met het nu gepubliceerde ‘Zijn, denken, doen; Spinoza’s weg naar geluk’ schreef hij een toegankelijke inleiding tot het werk.

Er bestaan twee versies van ‘Ethica’. Spinoza schreef de eerste, uit drie delen bestaande versie in 1665, maar voltooide deze eerste ‘Ethica’ niet. Zijn vrienden waarschuwden hem dat publicatie te gevaarlijk was. Aan de tweede, vijfdelige versie werkte hij van 1671 tot 1674. Bestond de eerste ‘Ethica’ uit drie delen achtereenvolgens waren gewijd aan het Zijn, het Denken en het Doen, de tweede ‘Ethica’ bevat nog twee aanvullende delen Samenleving en Vrijheid.

Van Buuren vat in zijn nieuwe boek de vijf delen in telkens zo’n twintig pagina’s samen. “Zijn” is volgens Spinoza een substantie, waarvan denken en materie eigenschappen zijn en God samenvalt met materie. In “Denken” beschrijft Spinoza de wisselwerking tussen drie soorten kennis: waarneming, rede en intuïtie. Alleen de laatste twee soorten kennis zijn volgens Spinoza bruikbaar.

Spinoza legt in “Doen 1” de ethiek van macht en onmacht bloot. Als iedereen zijn macht uitbreidt dan leidt dit tot oorlog. In “Doen 2” lost hij dit probleem op door het perspectief te verleggen van individuele naar maatschappelijke ethiek. In “Doen 3” betoogt Spinoza dat verstand – een combinatie van rede en intuïtie uit “Denken” – de mens in staat stelt passies in acties te veranderen als de weg naar vrijheid en gelukzaligheid. Wie zich in denken en handelen laat leiden door de rede, bevrijdt zich uit slavernij en verwerft het geluk, aldus Spinoza.

Van Buuren heeft een uitstekende introductie tot de ‘Ethica’ van Spinoza geschreven. Hij toont de opzet en richting van Spinoza’s verhandeling beknopt en helder. Dat het geen makkelijke klus is, toont Van Buuren eerlijk, zoals wanneer hij schrijft “Ik begreep aanvankelijk niet wat Spinoza bedoelde” of “Het kostte me de nodige moeite”. Zijn inleiding biedt – anders dan het recente, teleurstellende boek van Buruma over Spinoza – een leidraad waarmee men een eigen route vinden kan in Spinoza’s fascinerende filosofie.

Paperback
april 2025
152 pagina’s
Uitgeverij Damon
ISBN 9789463403771
€ 24,90

***** David Hume – Gesprekken over de natuurlijke religie

De Schotse filosoof David Hume (1711-1776) begon met het schrijven van ‘Dialogues Concerning Natural Religion’ in 1750, maar voltooide het religieus-filosofische werk pas in 1776, kort voor zijn dood. Het werd in 1779 postuum anoniem gepubliceerd.

‘Dialogues Concerning Natural Religion’ verscheen al eerder in een Nederlandse vertaling van filosoof Ton Vink (1953) voor uitgeverij Kok Agora (1992) en uitgeverij Damon (2005). Van Vink verscheen in april 2024 eveneens de bundel ‘Essays & verhandelingen; een selectie’. Voor de nieuwe uitgave ‘Gesprekken over de natuurlijke religie’ viel Vink terug op zijn eerdere vertaling, die hij actualiseerde, opnieuw inleidde en van commentaar voorzag.

In ‘Gesprekken over de natuurlijke religie’ vertelt Cleanthes’ leerling Pamphilus over het debat van de drie filosofen Cleanthes, Demea, Philo aangaande de aard van Gods bestaan. Hoewel ze het er alle drie over eens zijn dat er een god bestaat, verschillen ze sterk van mening over Gods aard of eigenschappen en hoe en of de mensheid kennis kan verwerven over een godheid.

In Deel 1 maakt Philo zich sterk voor het scepticisme. Cleanthes verwerpt het scepticisme en stelt dat het om praktische redenen niet te onderbouwen is.

In delen 2 tot en met 8 bepleit Cleanthes het antropomorfisme. Aangezien gelijke gevolgen suggereren dat oorzaken gelijk zijn, is het toegestaan om naar analogie te concluderen dat God vergelijkbaar is met mensen. Demea pleit daarentegen voor het mystieke van God. Philo ontwikkelt een lange lijst van alternatieve conclusies en beschrijvingen van de wereld. Zo presenteert hij een natuurtheorie, volgens welke een reeks eindige werelden de impuls tot verandering aan elkaar overdragen. In deze theorie nadert Hume hier al de evolutietheorie, die toen nog onbekend was.

In deel 9 presenteert Demea het kosmologische bewijs voor Gods bestaan. In tegenstelling tot het ontwerpargument is dit geen a posteriori argument, maar een a priori argument. Er moet een eerste oorzaak zonder oorzaak zijn. In deel 10 en 11 beroept Demea zich op Leibniz’ concept dat deze wereld de best mogelijke wereld is. De vraag werpt zich op of er meer lijden of goeds in de wereld is. Philo betoogt dat pijn en ellende in de mens verenigbaar zijn met oneindige macht en goedheid van de Godheid. In deel 12 vinden we Philo’s slotconclusie dat de oorzaak van orde van het universum een analogie vertoont met de menselijke intelligentie.

‘Gesprekken over de natuurlijke religie’ illustreert Humes literaire vakmanschap. Er is een stijlvol evenwicht tussen de sprekers; Cleanthes en Demea verdedigen een bepaalde theorie, terwijl Philo voornamelijk kritiek levert. De overgangen en voorbereiding in sommige passages zijn vindingrijk en het werk bezit een goede opzet, structuur, dichtheid en nauwkeurigheid en een soms provocatieve toon. Vink heeft het werk voortreffelijk vertaald en de inleiding en het commentaar zijn verhelderend. Humes werk blijft opvallend actueel en raakt ook de kern van het moderne “intelligent design”, een pseudowetenschappelijk argument voor het bestaan van God.

Hardcover
april 2025
170 pagina’s
Uitgeverij Damon
ISBN 9789463404242
€ 24,90

***** Vladimir Jankélévitch – Vergeving

De Franse filosoof Vladimir Jankélévitch (1903-1985) werd geboren in een Russisch-Joods gezin dat naar Frankrijk was geëmigreerd. Vanaf 1922 studeerde hij bij Henri Bergson en vanaf 1951 tot aan zijn pen­sionering gaf Jankélévitch les aan de Sorbonne-universiteit.

Jankélévitch bekleedt een unieke positie in de Franse filosofie. Hij sloot zich niet aan bij een stroming, waardoor hij bij het grote publiek relatief onbekend bleef. Zijn werk overstijgt de traditionele benadering van morele kwesties en behandelt ook andere filosofische onderwerpen als creativiteit, geven, tijdelijkheid en vrije wil.

Jankélévitch werd bekend om zijn filosofie van vergeving, zoals hij beschreef in zijn boek ‘Le Pardon’ (1967). Dit werk is na bijna zestig jaren eindelijk in het Nederlands vertaald als ‘Vergeving; een filosofische verkenning’ door Ellis Booi (1951).

Vergeving bevat volgens Jankélévitch drie kenmerken: de gebeurtenis, een persoonlijke verhouding tot de ander en een vrije gave. Het eerste eenderde gedeelte van het boek gaat over slijtage door tijd. Verjaring kan volgens Jankélévitch niet op tegen de transfigurerende kracht van vergeving. Het tweede gedeelte van het werk bespreekt de verontschuldiging. Verontschuldigen komt overeen met vergeven, heeft hetzelfde resultaat, brengt de zonde tot niets terug, maar excuseert bepaalde daden slechts min of meer. Ook verontschuldigen is derhalve geen surrogaat voor vergeving. In deel drie richt Jankélévitch zich op aspecten van de vergeving zelf; over kenmerken als medelijden, dankbaarheid en wroeging.

In een haast poëtisch filosoferen met lange alinea’s beschouwt Jankélévitch vergeving als de ultieme, meest complete ethische daad. Vergeven betekent niet vergeten of rationaliseren, maar men gedraagt zich alsof de daad nooit heeft plaatsgevonden. Alles kan vergeven worden, meent Jankélévitch, maar wie geen schuld voelt is onvergeeflijk. Echter, wees niet te kwistig met vergiffenis, want “vergeving is niet bedoeld voor varkens en hun zeugen.” Vergeving van Jankélévitch is daarentegen ook een controversieel standpunt, vooral bij het overwegen van ernstige gebeurtenissen zoals de Holocaust.

Paperback
april 2025
240 pagina’s
Uitgeverij Athenaeum
ISBN 9789025316402
€ 25,00

**** Thomas Mann – Mario en de Magiër

In het 150ste geboortejaar van Thomas Mann (1875-1955) verschijnen diverse nieuwe uitgaven van deze Duitse schrijver, die in 1929 de Nobelprijs voor Literatuur ontving. Een jaar na deze onderscheiding werd zijn novelle ‘Mario und der Zauberer; ein tragisches Reiseerlebnis’ uitgebracht. Het boek is nu uitgekomen in een Nederlandse vertaling van de Belgische docente Duits aan de Universiteit Gent Els Snick (1966) met illustraties van haar landgenoot en tekenaar Koenraad Tinel (1934) als ‘Mario en de magiër’.

‘Mario en de magiër’ richt zich op de vraag naar de vrije wil. Hierin brengt de ik-verteller de nazomervakantie met zijn vrouw en twee kinderen door in Torre di Venere, een populaire Italiaanse badplaats ten tijde van het fascisme. Op een avond gaat het jonge gezin naar een optreden van de goochelaar Cipolla. Zij hopen een ongedwongen avond te hebben, maar al snel blijkt dat Cipolla een hypnotiseur is.

‘Mario en de magiër’ is een novelle met een beklemmende sfeer. In zijn psychologisch realisme beeldt Thomas Mann de effecten uit van een demon die het fascistische Italië binnendringt. Mann zelf stelde in eerste instantie dat hij met het werk geen politieke intentie had, maar meer de fascistische sfeer van die tijd vastlegde. Later schreef hij echter dat de novelle wel degelijk een moreel-politieke betekenis had.

Els Snick heeft een gereduceerde en vrij vertaalde versie van het verhaal gemaakt. Koenraad Tinel verbeeldt met woeste inkttekeningen de zinnelijke, breekbare en vlammende pracht van het akelige tafereel.

Paperback
juni 2025
304 pagina’s
Uitgeverij De Arbeiderspers
ISBN 9789029554435
€ 34,99

***** Gianenrico Bonacorsi / Clotilde Bruneau / Luc Ferry – De wijsheid van mythes; Romeo en Julia

Op initiatief van de Franse filosoof en voormalig minister van onderwijs Luc Ferry (1951) ontstond in 2016 de Franse stripreeks ‘La sagesse des mythes’. Hij herschreef Grieks mythologische verhalen, waarbij hij trouw bleef aan de originele teksten van onder anderen Homerus en Plutarchus. Sinds 2020 verschijnt de serie in het Nederlands als ‘De wijsheid van mythes’.

Na de Grieks mythologische verhalen richt ‘De wijsheid van mythes’ zich sinds kort ook op andere, universele verhalen. Zo verschenen de drieluik ‘Gilgamesj’ uit de Sumerische mythologie en het Bijbelse verhaal van ‘Adam en Eva’. Het literaire verhaal van ‘Romeo en Julia’ werd in 2023 als deel 44 in het Frans uitgebracht en wordt nu in het Nederlands aangeboden.

Romeo Montague en Julia Capulet ontmoeten elkaar op een feest en worden meteen verliefd, ondanks dat hun families vijanden zijn. Ze trouwen in het geheim met de hulp van broeder Laurence. Tijdens een gevecht tussen de vijandige families doodt Romeo Julia’s opvliegende zwager Tybalt waarop hij verbannen wordt. Om te voorkomen dat zij met Paris moet trouwen, neemt Julia een drankje waardoor ze schijndood lijkt. Maar als Romeo haar vindt, neemt hij aan dat zij is overleden…

Voor ‘Romeo en Julia’ volgden Luc Ferry en scenariste Clotilde Bruneau (1987) het verhaal van Shakespeare redelijk nauwgezet. Alleen de liefdesscène van Romeo en Julia is van de derde naar de tweede akte verplaatst. Verder is er gekozen voor de Italiaanse namen en niet de Engelse, dus Cappelletti in plaats van Capulet en Montecchi in plaats van Montague.

De Italiaanse tekenaar Gianenrico Bonacorsi (1996) maakte met ‘Adam en Eva’ zijn debuut in de reeks en vervaardigde ook hier weer sfeervolle illustraties. De Italiaanse colorist Luigi Zitelli (1996) en de Arancia Studio zijn verantwoordelijk voor de inkleuring en de Nederlandse vertaling is in handen van P. Moretti. De cover is deze keer niet van Fred Vignaux, maar van de Italiaans-Duitse tekenaar Paolo – voorin het album staat Paola – Grella (1980). 

Achterin het album opnieuw een historisch katern van acht pagina’s met toelichtingen van Luc Ferry. Voor de liefhebbers: ‘Carmen’, ‘De ark van Noah’, ‘Don Juan’, ‘Doornroosje’ en ‘Tristan en Isolde’ zijn al in het Frans uitgebracht en zullen hopelijk ook in het Nederlands verschijnen.

juni 2025
56 pagina’s
Uitgeverij Daedalus
ISBN 9789463949422
€ 11,95 (softcover)