***** Stephan Steinmetz – De tien van Den Haag

Premier Mark Rutte bood in 2020 excuses aan voor het handelen van de Nederlandse overheid tijdens de Tweede Wereldoorlog. Nog voor het Nederlandse leger zich overgaf, waren alle ministers in mei 1940 al gevlucht naar Engeland. De sleutels van het land hadden zij aan hun tien secretarissen-generaal gegeven met de instructie ‘Pas goed op het land en als het te gortig wordt moet je aftreden’.

Wat deden de secretarissen-generaal vervolgens en hoe reageerden zij op het inperken van de rechtsstaat en de Jodenvervolging? Journalist en oud-ambtenaar Stephan Steinmetz (1956) onderzocht hun afwegingen, voor- en afkeuren en besluiten aan de hand van notulen, notities, memoires, dagboeken, studies en naoorlogse verhoren. De studie duurde vijf jaar en resulteerde in het boek ’De tien van Den Haag; Topambtenaren tijdens de bezetting’.

In het boek beschrijft Steinmetz – met de kennis van toen, vanuit hun perspectief – wat de secretarissen-generaal wisten, zagen, hoorden en deden. Schoorvoetend kozen zij voor meewerken. Zij gingen door om het Nederlandse overheidsapparaat, de werkgelegenheid en de voedselvoorziening te beschermen en de NSB de wind uit de zeilen te nemen. Stap voor stap lieten de secretarissen-generaal zich door de bezetter echter het moeras in lokken. Al met al gingen zij te vaak tegen de grondwet in, schoven zij die constitutie terzijde en schonden zij de staatsregelingen.

Dat deze tien democratisch ingestelde en intelligente mannen over de schreef gingen, had een aantal oorzaken. Door ambtelijke reflexen, kortzichtigheid, naïviteit, antisemitisme en zelfoverschatting gaven de secretarissen-generaal op den duur uitvoering aan het Duitse beleid. Vanwege de toewijding, die zo diep in het ambtelijk DNA zat, kreeg bezinning weinig ruimte.

Steinmetz is kritisch over het gedrag van de secretarissen-generaal en zijn conclusies zijn hard. De Nederlandse staat heeft effectief meegewerkt aan de isolatie en deportatie van Joden en daarna ook aan de jacht op mannen voor dwangarbeid. Geen enkele secretaris-generaal is opgestapt vanwege de evident ongrondwettelijke discriminatie en deportatie van Joden. De rode lijnen lagen uiteindelijk allemaal in de persoonlijke sfeer. Een indrukwekkende studie.

Paperback
april 2025
272 pagina’s
Uitgeverij Boom
ISBN 9789024469956
€ 29,90

***** Ton Vink – Over de grens van het leven

De Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek (euthanasie) en hulp bij zelfdoding ging in Nederland in 2002 in werking. Daarin werd vastgelegd dat hulp bij zelfdoding door anderen dan artsen strafbaar is. Het geven van adviezen is dat niet. Het zelfgekozen levenseinde van mensen met uitzichtloos lijden blijft echter onderwerp van discussie.

De vraag waar de grenzen liggen wordt door filosoof en levenseindeconsulent Ton Vink (1953) onderzocht in zijn nieuwe boek ‘Over de grens van het leven; Ethiek, rechten en plichten in het euthanasiedebat’. Voor dit boek gebruikte hij gedeeltes van twee eerdere, maar niet meer leverbare boeken van hem. Daarnaast kregen ook enkele van zijn artikelen over actuele zaken rond deze discussie een plaats in het boek.

Allereerst ontleedt Vink de term “goede dood” in vier gestalten: op gevorderde leeftijd met leven ophouden, door palliatieve zorg in een eeuwige slaap wegglijden, als artseuthanasie en zelfeuthanasie. Vervolgens exploreert hij filosofisch de rol, betekenis en het gewicht van zelfbeschikking; het recht daarop maar ook de externe en intern psychologische en morele beperkingen. Vink waarschuwt voor de gevaren van misverstanden, zelfkennis en vooroordelen.

Daarna stelt Vink de vraag of iets legaal moet zijn om het te mogen en thematiseert hij het verschil tussen legaal en legitiem. Dan gaat de aandacht uit naar de gecompliceerde vraagstukken als dementie en schriftelijke wilsverklaring, euthanasie en psychiatrie en voltooid leven. Verder gaat hij in op het optreden en de vervolging van leden van de Coöperatie Laatste Wil. Ten slotte bespreekt hij de rechten, plichten en verantwoordelijkheden van wie zelf over zijn levenseinde wil kunnen beschikken en schetst hij voorbeelden uit Zwitserland en de “zelfdodingscapsule” Sarco. In het nawoord gaat Vink nog kort in op het begrip “duo-euthanasie”, de gezamenlijke euthanasie van twee partners. Deze moeten daarvoor ieder afzonderlijk aan de voorwaarden voor euthanasie voldoen. 

Vink beschrijft in ‘Over de grens van het leven’ de huidige stand van zaken in het Nederlandse euthanasiedebat aan de hand van juridische en morele vragen, ethische beschouwingen en praktijkvoorbeelden. Vink zet het euthanasiedebat buitengewoon leesbaar en boeiend uiteen en geeft aan waar knelpunten in de discussie zitten.

Paperback
maart 2025
208 pagina’s
Uitgeverij Damon Vof
ISBN 9789463403672
€ 24,90

***** Shunmyo Masuno – Hogejaku: de Japanse kunst van het loslaten

Te midden van alle drukte en stress van het nieuws, e-mails, whatsappjes en social media kan het soms moeilijk zijn om afstand te nemen en tijd voor jezelf te creëren. Het is waardevol om de dingen los te laten. Van de Japanse zenmonnik Shunmyo Masuno (1953) werd in 2021 in Japan een boek gepubliceerd met 99 praktische tips van Masuno omtrent de zen-toestand van alles loslaten. De Engelse vertaling van dit boek uit 2024 werd nu door Elisabeth van Borselen (1971) vertaald als ‘Hogejaku: de Japanse kunst van het loslaten; Gun jezelf ruimte voor wat er echt toe doet’.

Masuno is de hoofdpriester van een 450 jaar oude zenboeddhistische tempel in Japan en daarnaast hoogleraar milieudesign. In ‘Hogejaku: de Japanse kunst van het loslaten’ toont hij hoe je onderscheid maakt tussen wat je moet laten gaan en wat niet. Met 99 praktische tips in vijf hoofdstukken leert hij een stapje terug te doen en ruimte te maken voor wat echt belangrijk is in het leven. Raak niet al te zeer betrokken bij onder anderen collega’s, maak je geen zorgen over elk klein dingetje, reageer beheerst, behoud je energie en zie niet alles zwart-wit. 

Met de 99 tips laat Masuno het nutteloze streven naar controle opgeven en “Hogejaku” bereiken, de zen-toestand van alles loslaten. Ga niet achter degenen aan die vertrekken; het is oké om afscheid te nemen. Raak niet emotioneel betrokken bij je werkrelaties. Aan alles komt een einde; zie de zonnige kant; vind het optimisme. Niets blijft hetzelfde; de wereld verandert altijd. Geniet van elke dag; leef in het moment; focus op het hier en nu.

Soms gaan de tips nogal over wat niet te doen in plaats van wat wel te doen, maar over het algemeen zijn de adviezen van Masuno motiverend. Hij laat de lezer bewust worden van de alledaagse gebeurtenissen die stress geven en openbaart daarmee de harmonie, het genoegen en de weelde die een ongecompliceerd leven kan bieden. Voor een ieder die een hectisch leven leidt.

Hardcover
maart 2025
226 pagina’s
Uitgeverij Boekerij
ISBN 9789049205812
€ 17,99

***** Byung-Chul Han – Over het verdwijnen van rituelen

Rituelen geven structuur aan ons leven en verbinden ons. Zij zijn symbolische handelingen, die een gemeenschap zonder communicatie creëren, terwijl vandaag de dag een communicatie zonder gemeenschap de dienst uitmaakt. 

Over het verdwijnen van symbolische handelingen in een wereld die draait om efficiëntie en individualisme schreef de Koreaans-Duitse filosoof Byung-Chul Han (1959) – hoogleraar aan de Universität der Kunste Berlin – het essay ‘Vom Verschwinden der Rituale; Eine Topologie der Gegenwart’ (2019). Dit boekje is nu in het Nederlands vertaald door Mark Wildschut (1957) als ‘Over het verdwijnen van rituelen’.

Aan de hand van begrippen als productiedwang, authenticiteitsdwang, religie, de dood, oorlogen, liefde en dataverzameling analyseert Han hoe in het neoliberale tijdperk het verlies van rituelen ons heeft beroofd van betekenis, stabiliteit en gemeenschap. Men is de band met de gemeenschap kwijtgeraakt. Er is een samenleving overgebleven waarin mensen zijn afgesneden van iets groters en zich gevangen voelen in zichzelf.

Han zet zich – vooral in de eerste helft van het essay – af tegen het neoliberalisme, dat sterke nadruk legt op marktwerking en het terugdringen van collectieve voorzieningen. Gedreven door commercie is volgens Han een cultus van narcisme ontstaan. “De overmaat aan positiviteit vormt de pathologie van de hedendaagse samenleving. Niet te weinig maar te veel maakt haar ziek.”

Han pleit voor een herwaardering van rituelen die ons weer écht menselijk kunnen maken. De herkenning, de duurzaamheid en het aangename is een goede pendant van het razendsnelle, het consumeren, de prestatiedwang. “Algoritmes tellen, maar vertellen niet.”

In ‘Over het verdwijnen van rituelen’ analyseert Han nauwkeurig en treffend tal van onderwerpen in de hedendaagse samenleving waar rituelen een rol spelen. Want “Waar rituelen als beschermende instituties wegvallen, is het leven volkomen onbeschermd.”

Paperback
maart 2025
132 pagina’s
Uitgeverij De Nieuwe Wereld / Ten Have
ISBN 9789025913519
€ 14,99

***** Giuseppe Baiguera / Clotilde Bruneau / Luc Ferry – De Odyssee; 2. Circe de tovenares

Op initiatief van de Franse filosoof en voormalig minister van onderwijs Luc Ferry (1951) ontstond in 2016 de Franse stripreeks ‘La sagesse des mythes’. Hij herschreef Grieks mythologische verhalen, waarbij hij trouw bleef aan de originele teksten van onder anderen Homerus en Plutarchus. Sinds 2020 verschijnt de serie in het Nederlands als ‘De wijsheid van mythes’ met als eerste deel ‘Daedalus en Icarus’. In 2017 werd in Frankrijk het eerste deel van ‘L’Odyssée’ gepubliceerd, dat in maart van dit jaar als ‘De Odyssee; De val van Troje’ verscheen. Het tweede deel uit 2019 is nu in mei 2025 uitgekomen als ‘De Odyssee; Circe de tovenares’.

Nadat zijn mannen Aeolus’ wijnzak met alle winden hebben geopend, wordt Odysseus door hem vanwege zijn minachting weggestuurd. Alleen en ver weg van zijn eiland Ithaka zijn hij en zijn mannen nu op zichzelf aangewezen. In deel twee doen zij zes tussenstops aan. Op weg naar zijn vrouw Penelope en zoon Telemachos komen zij in het land van de mensenetende Laistrygonen, op het eiland Aiaia waar de tovernares Circe met haar toverdrank mensen in beesten verandert, in de onderwereld waar Tiresias Odysseus adviezen geeft, langs de rots van de sirenen die hun toehoorders met gezang verleiden, langs de monsters Scylla en Charybdis en op het eiland Trinakria. Daar waarschuwt Odysseus zijn hongerige bemanning dat het – zoals Tiresias aanduidde – verboden is Helios’ runderen aan te raken… 

Om Odysseus’ reis chronologisch te kunnen beschrijven heeft Luc Ferry het verhaal van Homerus leesbaar gerangschikt. De Italiaanse tekenaar Giuseppe Baiguera (1970) was al vanaf het begin betrokken bij de reeks met ‘Prométhée et la boîte de Pandore’ (2016). Zijn heldere tekeningen passen goed genoeg bij de tekeningen van Giovanni Lorusso in deel 1 om de overgang niet te verstoren. Baiguera zou ook de delen 3 en 4 tekenen. De Franse schrijfster Clotilde Bruneau (1987) maakte weer het scenario en de Française Scarlett Smulkowski (1954) is opnieuw verantwoordelijk voor de inkleuring. De Nederlandse vertaling met een Vlaams sausje is in betrouwbare handen van Frank Vanzeer. De mythische cover is – zoals altijd in de reeks – van de Franse tekenaar Fred Vignaux (1972). Ook deel 2 bevat een extra literair katern van acht pagina’s van Luc Ferry.

mei 2025
56 pagina’s
Uitgeverij Daedalus
ISBN 9789463949385
€ 10,50 (softcover)

***** Alberto Zonan & Frédéric Brémaud – Agatha Christie; 15. Rally naar Bagdad 1/2

‘They Came to Baghdad’ van de Britse schrijfster Agatha Christie (1890-1976) werd in 1951 voor het eerst uitgebracht. Christie baseerde het verhaal op haar eigen reizen naar Bagdad, die zij met haar tweede echtgenoot en archeoloog Max Mallowan maakte. Een jaar na de Britse uitgave verscheen het boek al in een Nederlandse vertaling. De verhalen van Christie worden sinds 2018 gepubliceerd in stripvorm, waaraan diverse tekenaars en scenaristen meewerken. Nu is deel 15 ‘Rally naar Bagdad’ verschenen als eerste deel van een tweeluik.

In Bagdad wordt een geheime ontmoeting van twee grote mogendheden voorbereid. De Britse geheimagent Henry Carmichael heeft echter getracht informatie te verifiëren dat een derde partij betrokken is en komt naar Bagdad om verslag uit te brengen. De jonge, enthousiaste avonturierster Victoria Jones, die haar verliefdheid – de jonge ex-piloot Edward Goring – naar Bagdad is nagereisd, treft daar Carmichael in haar hotelkamer aan…

‘Rally naar Bagdad’ is één van de weinige boeken van Christie die tot de actie- en spionagecategorie behoort en niet zo zeer tot het mysterie-, whodunit- of detectivegenre. Het is een enigszins over-the-top voorbeeld van een thriller. Door de gebruikelijke vindingrijkheid van Christie is het verhaal levendig en gebeurt er van alles. Het is vlot, luchtig en soms haast lacherig geschreven, maar met een onderhuidse spanning en Christies gebruikelijke crème.

De strip ‘Rally naar Bagdad’ is een samenwerking tussen de Italiaanse illustrator Alberto Zanon en de Franse scenarist Frédéric Brémaud (1973) die al eerder in de reeks coöpereerden in onder andere deel 11 ‘Drama in drie bedrijven’. Brémaud heeft het origineel van ruim 250 pagina’s uitstekend omgezet en zich goed gehouden aan het verhaal en de personages. De heldin Victoria Jones is boeiend en de vele bijfiguren – de jonge archeoloog Richard Baker, de archeoloog Sir Rupert Crofton Lee, de schimmige Doctor Rathbone en de Amerikaanse secretaresse Anna Scheele – zijn uitstekend geschetst. In deel 1 worden zij geïntroduceerd, echter zonder dat hun rol al onmiddellijk geheel duidelijk is.

Zanon zorgt met zijn illustraties voor de juiste atmosfeer en opnieuw is de inkleuring van Fabien Alquier en de Nederlandse vertaling van Natasja van Loon. Op naar deel 2, die tegelijk met deel 1 verschijnt.

mei 2025
48 pagina’s
Uitgeverij Dark Dragon Books
ISBN 9789464607727 (softcover)
€ 11,95 (softcover)