****
© Sandra Then
Münster, 22 maart 2024

‘Die Dreigroschenoper’ in Münster prunkvoll en billig

‘Die Dreigroschenoper’ van de Duitse componist Kurt Weill en tekstdichters Bertolt Brecht en Elisabeth Hauptmann is één van de meest gespeelde theaterstukken van Duitsland. Het werk fascineert iedere generatie opnieuw vanwege het muzikale en theatrale tafereel en de sociaalkritische materie. De geest van het werk wordt goed gevat in een nieuwe productie in Münster.

De wereldpremière van ‘Die Dreigroschenoper’ van Kurt Weill (1900-1950) vond op 31 augustus 1928 in Berlijn plaats. De Nederlandse première was al een jaar later op 2 oktober 1929 in het Centraal Theater van Amsterdam in het Nederlands. In 18 talen was het werk vertaald en ruim 10.000 keer in Europa reeds opgevoerd toen het in 1933 door de nazi’s werd verboden. Al snel na de Tweede Wereldoorlog behaalde het stuk echter opnieuw internationale roem en er bestaan inmiddels zo’n 15 opnamen van ‘Die Dreigroschenoper’. Een nieuwe productie van het werk beleefde dit seizoen in Münster haar première op 2 december 2023.

In deze enscenering vertelt regisseur Sebastian Schug het groteske verhaal prima. De bandiet Macheath trouwt Polly de dochter van Jonathan Jeremiah Peachum tegen diens zin. Peachum – koning van de bedelaars en eigenaar van de firma “Bettlers Freund” – probeert vervolgens Macheath aan de galg te brengen. Macheath belandt in de gevangenis, maar ontsnapt dankzij zijn relatie met Lucy, dochter van politiechef Brown. Peachum is woest op Brown en dreigt met een massale opkomst van bedelaars tijdens de kroning van de koningin. Daarop laat Brown Macheath alsnog oppakken. Macheath staat op het punt ten slotte terechtgesteld te worden, maar krijgt op het laatste moment gratie van de koningin en wordt zelfs in de adelstand verheven.

Ongekunsteld is in Münster het decorontwerp van Jan Freese met palmbomen en glittergordijnen. Alles is “billig” en vintage, passend bij de zwervers en het asociale milieu. De “prunkvolle” en flamboyante kostuums van Nico Zielke treffen de excentrieke personages goed. Alle acteurs hebben dubbelrollen, modern én vervreemdend werkend als mannelijke prostitués en vrouwelijke gangsters.

De regie concentreert zich daarnaast goed ook op de kracht van de zangnummers en de acteurs worden tijdens de zang versterkt. Julius Janosch Schulte is een schitterende Macheath in glitterpak, androgyn, charismatisch, zeden- en gewetenloos steelt hij de show en men kan zijn ogen nauwelijks van hem afhouden. Het tweede couplet van zijn “Abbitte-Ballade” is geschrapt. De Nederlandse actrice Elzemarieke de Vos – werkzaam in Duitstalige theater, film en televisie – is een fantastische Polly Peachum. Zij brengt unieke tekstuele en muzikale accenten aan, waardoor elk woord en elke noot boeit. 

Artur Spannagel is een dominante Peachum en hilarisch als het hoertje Vixen. Katharina Brenner is zijn echtgenote Celia en opteert voor de hoge ligging van de partij in plaats van de meer rauwe lage. Nadine Quittner is een ingetogen prostitué Jenny, ooit in een romantische relatie met Macheath en door Frau Peachum omgekocht om hem aan te geven bij de politiechef Brown. Uit haar “Salomonsong” is het derde couplet geschrapt.

Samia Dauenhauer speelt Brown in travestie en is ook geweldig als het hoertje Betty. Browns dochter Lucy, die zelf beweert getrouwd te zijn met Macheath, wordt schitterend gezongen door Rose Lohmann in het jaloezieduet met Polly en de aria “Kampf um das Eigentums”. Deze aria wordt hier begeleid door orkest, terwijl Kurt Weill slechts de pianopartij had geschreven.

Dirigente Bettina Ostermeier treft met het 9-koppige ensemble de jazz en het cabaret goed en spelen geanimeerd en kleurrijk. Weill bleef ook na de wereldpremière van ‘Die Dreigroschenoper’ nog werken aan revisies van het werk. De partituren, piano-uittreksels en regiescripts van voor én na de wereldpremière verschillen van elkaar. Elke uitvoering van ‘Die Dreigroschenoper’ is derhalve een keuze uit deze bronnen en heeft orkestrale en/of vocale beperkingen en/of bewerkingen en/of coupures van teksten en/of muziek.

Zo zingt in Münster het hele ensemble – vóór de ouverture – “Die Moritat von Mackie Messer” zonder het tweede couplet en de tekst van het vierde couplet (over de verdwijning van Schmul Meier) is veranderd. Was het productieteam hier bang voor antisemitisme? De volgorde van de nummers in de paardenstal in de eerste akte is gewijzigd met “Das Hochzeitslied für ärmere Leute” tussen “Der Kanonensong” en “Het “Liebeslied” in (in plaats van aan het begin van de scène). Helaas is ook de tekst van de Schlussstrophen van de finale III veranderd en hoort men niet “Denn die einen sind im Dunkeln/Und die andern sind im Licht/Und man sieht die im Lichte/Die im Dunkeln sieht man nicht”.

Ondanks dat toont deze uitvoering de tijdloze maatschappijkritiek van ‘Die Dreigroschenoper’, waarin de Londense onderwereld modelstaat voor het kapitalisme. Terwijl iedereen “lichte” en “donkere” kanten heeft, zorgt uiteindelijk iedereen slechts voor zichzelf. Onder het maanlicht van Soho wordt de burgerlijke hypocrisie blootgelegd en vernietigt het kapitalisme de persoonlijkheid. De sociaalkritische boodschap van ‘Die Dreigroschenoper’ blijkt bijna 100 jaar na de wereldpremière nog actueel.