****
© Björn Hickmann
Wuppertal, 10 mei 2024

‘Erwartung’/‘Der Wald’ muzikaal genieten zonder bos

Oper Wuppertal combineert de opera’s ‘Erwartung’ van Arnold Schönberg – dat zich in het bos afspeelt – met ‘Der Wald’ van Ethel Smyth. Dit veronderstelt een hoofdrol voor het bos, maar niets is in Wuppertal minder waar. Muzikaal is er echter wel veel te genieten.

Oper Wuppertal verbindt het monodrama ‘Erwartung’ van de Weense componist Arnold Schönberg (1874-1951) met de eenakter ‘Der Wald’ van de Britse componiste Ethel Smyth (1858-1944). De twee opera’s gaan naadloos zonder pauze in elkaar over in een voorstelling van zo’n anderhalf uur.

‘Erwartung’ (1924, Praag) is één van de sleutelwerken uit de cultureel revolutionaire periode in het begin van de 20e eeuw, toen Schönberg en zijn omgeving zich tot de atonaliteit wendden.

‘Der Wald’ ontstond rond dezelfde tijd, maar is een romantische opera met natuur-mystieke en volksopera elementen. De wereldpremière was op 2 april 1902 in de Hofoper van Berlijn – het huidige Staatsoper Unter den Linden – en ‘Der Wald’ was de eerste opera van een vrouwelijke componist in zowel het Royal Opera House Covent Garden van Londen (1902) als de Metropolitan Opera van New York (1903).

‘Erwartung’ ontstond op een libretto van Marie Pappenheim, die familie was van de befaamde Anna O. waaraan Sigmund Freud zijn ‘Studien über Hysterie’ (1895) wijdde. Hysterie, angsten, paniek, hallucinaties en herinneringen drijven in de opera het zelfgesprek van een jonge Frau, die op zoek naar haar geliefde wanhopig door een bos loopt.

In ‘Der Wald’ – op Smyths eigen Duitstalige libretto – wil de demonische Iolanthe de liefde afdwingen van de houtsnijder Heinrich. Iolanthe heeft hem in haar greep, omdat hij een heilig hert gedood heeft. Als Heinrich uiteindelijk voor zijn verloofde Röschen kiest, laat Iolanthe hem doden.

De diepten van het bos worden in ‘Erwartung’ voor Schönberg een spiegel voor de donkere diepten van de ziel. Smyth daarentegen gebruikt in ‘Der Wald’ het bos om zowel de stabiliteit van de natuur als de vergankelijkheid van het leven te tonen. De combinatie ‘Erwartung’/‘Die Wald’ in Wuppertal veronderstelt dus een hoofdrol voor een mysterieus bos met bomen, begroeiing en wildernis. Anders dan verwacht dient het bos voor regisseur Manuel Schmitt in Wuppertal niet als projectieoppervlak.

In het decorontwerp van Julia Katharina Berndt speelt ‘Erwartung’ zich af in een receptie van wat later de psychiatrische inrichting van ‘Der Wald’ blijkt te zijn. Deze omgevingen storen uiteindelijk niet en Schmitts personenregie is sterk genoeg om het verhaal te vertellen. De enscenering concentreert zich in beide opera’s op de man als onbereikbaar object van de vrouw en toont dat sterfelijke lust van voorbijgaande aard is.

In deze productie is vooral muzikaal veel te genieten. Het vaste ensemble van de Oper Wuppertal bestaat uit slechts vijf solisten en voor de overige rollen worden steeds gasten geëngageerd. Ook de Duitse mezzo Hanna Larissa Naujoks is te gast in Wuppertal. Zij zingt de partij van de Frau in ‘Erwartung’ genuanceerd en intensief. Haar noten zijn nauwkeurig en haar hoge Bessen en Bs uitstekend. Onveranderlijk dezelfde kleur krijgen bij haar evenwel de waanbeelden, herinneringen, verlangens en verwijten, maar ook de angsten, jaloezie, dreiging, grieven, hoop, begeerte, rivaliteit en verheerlijking van de Frau. De uitvoering duurt zo’n 31 minuten en dat is niet overmatig snel of langzaam voor ‘Erwartung’.

Vooral ‘Der Wald’ is een opera die men in een operahuis dient te horen en een CD-opname ervan uit 2023 blijkt geen recht aan het werk te doen. En wie zegt dat Aziaten in opera geen kansen krijgen, dient naar Wuppertal te gaan. De Zuid-Koreaans tenor Sangmin Jeon is sinds 2016 in Wuppertal en hij zingt Heinrich met een breed, spinto-achtig geluid. Dat belooft meer en in Wuppertal zingt hij volgende seizoen de titelrol in ‘Faust’ van Gounod. De Japanse sopraan Mariya Taniguchi is hier te gast als Röschen en heeft een prachtige, ronde sopraan.

De jonge Amerikaanse mezzo Edith Grossman is dit seizoen nieuw in het ensemble van Wuppertal en zingt Iolanthe. Haar rol is als een Venus in ‘Tannhäuser’ en men hoort ook even het duet Tannhäuser/Venus voorbijkomen. Grossmans stem is groot, ook al niet altijd even open. De jonge Zuid-Koreaanse bariton Samueol Park is te gast in Wuppertal en zingt Landgraf Rudolf met sonore bas. Het openingskoor van de bosgeesten – hier kijkt Brahms om de hoek – is betoverend en door het Opern- en Extrachor der Wuppertaler Bühnen fraai aandachtig gezongen.

In 2021 was de Oostenrijkse dirigent Patrick Hahn bij zijn aanstelling als Generalmusikdirektor der Wuppertaler Bühnen und Sinfonieorchester de jongste GMD in het Duitstalige spraakgebied. In ‘Erwartung’ is hij gefocust in de delicate orkestratie, genuanceerd in Schönbergs ritmemodificaties en beweeglijk in de nervositeit en het pandemonium. In ‘Der Wald’ etaleert Hahn de glans van de strijkers en de betovering van de koperblazers van het Sinfonieorchester Wuppertal in de romantische harmonie van Smyth. Een groot talent in een belangwekkend operahuis met een interessant programma.