25-06-2016

De expositie ‘Luther, Bach – und die Juden’ in het Bachhaus van de Duitse plaats Eisenach openbaart Johann Sebastian Bach als antisemiet.

Curator Jörg Hansen van de tentoonstelling in Eisenach legt de verbinding tussen het antisemitisme van de componist Johann Sebastian Bach (1685-1750) met het gedachtengoed van de Duits protestantse theoloog en reformator Martin Luther (1483-1546). Bach werd geboren in Eisenbach, waar ook Luther had gewerkt. Bach kende diens leerstukken over de “ewige verdoemenis van de Joden” goed, zoals aantekeningen in Bachs bijbel aantonen. En deze ongerechtigheden van Luther nam Bach in zijn eigen werken over.

Zo is er een aantal onaangename momenten in de ‘Johannes-Passion’ en de ‘Matthäus-Passion’. De vervloeking van Israël wordt in de ‘Matthäus-Passion’ krachtig versterkt. De uitroep “Sein Blut komme über uns und unsere Kinder!” weerklinkt in dit werk 70 maal als parallel met de verwoesting van Jerusalem in 70 na Christus. Daarnaast polariseert Bach geraffineerd tussen fides christiana en perfidia iudaica door de Jodenkoren in de ‘Matthäus-Passion’ (de Turbae) effectvol om de koralen en aria’s heen te groeperen. Dit alles heeft tot nu toe slechts weinigen geïnteresseerd, terwijl muziekwetenschappers de andere kant op keken.

Hansen moet niet veel hebben van het argument, dat het antisemitisme van Bach in de historische context gezien dient te worden. Bach wist namelijk heel goed wat hij deed. Zo gaf de Thomaskantor Bach zijn Thomaner elke zaterdag Catechismus-onderwijs. En de onaangename boeken van zijn bibliotheek duiden op een overmatige belangstelling voor het Joodse onderwerp. Voorbeelden hiervan zijn Luthers “Von den Jüden und ihren Lügen” en Johannes Müllers “Judaismus oder Jüdenthum; Ausführlicher Bericht, von des jüdischen Volcks Unglauben, Blindheit und Verstärkung”, een schandschrift waarmee de Hamburgse pastoor Müller polemiseerde tegen de toelating van Joden en de bouw van Synagogen (“Satans-Schulen”) in Hamburg.

De vraag laat zich stellen of een bloedspoor van het Matthäus-zin “Sein Blut komme über uns und unsere Kinder!” naar Auschwitz leidt. En dient men de ‘Matthäus-Passion’ nog wel in een kerk op te voeren? Moeten teksten van Bach herschreven worden, zoals drie jaren geleden bij de ‘Johannes-Passion’ gebeurde? Of moeten bij de ‘Matthäus-Passion’ bijlagen verstrekt worden, zoals men in de Thomaskirche van Leipzig onlangs deed? Maar helaas zijn zo gemakkelijk de smetten op Johann Sebastian Bach en diens werken niet te verwijderen.

De tentoonstelling ‘Luther, Bach – und die Juden’ is in het Bachhaus van Eisenach nog te zien tot 6 november 2016.

Lees in Die Welt

© picture alliance / AP Photo