***** Ben Braber – Omdat ik geen lam voor de wolven wil zijn

Er bestaat nog altijd het hardnekkige misverstand dat Joden zich tijdens de Tweede Wereldoorlog als makke schapen naar de slachtbank hebben laten leiden. Onder de Joden was er echter een hoger percentage verzetslieden dan in de niet-Joodse bevolkingsgroep. Martijn Katan schreef in 2021 reeds over het verzetswerk van zijn Joodse familie in ‘Geen makke schapen’.

De Nederlandse historicus Ben Braber (1954) onderzocht voor zijn nieuwe boek ‘Omdat ik geen lam voor de wolven wil zijn; Joods verzet in Nederland in de Tweede Wereldoorlog’ welke vormen het Joodse verzet had. De titel van het boek komt van het antwoord dat de Joodse leraar Jaap Hemelrijk in de Tweede Wereldoorlog gaf op de vraag van zijn leerlingen waarom hij geen Jodenster droeg.

Braber haalde zijn informatie uit eigen interviews, archieven, websites en diverse literatuur. In de inleiding beschrijft hij de sociale positie van Joden in de Nederlandse samenleving aan de vooravond van de bezetting. Daarna behandelt hij in acht hoofdstukken personen, medestrijders en een specifieke vorm van Joods verzet.

Braber geeft veel voorbeelden van Joden in verzet en illegaliteit in Nederland tijdens de Duitse bezetting. Joden negeerden oproepen en deportaties, doken onder of kwamen in opstand. Zij vochten terug, protesteerden en schreven illegale bladen. Zij kozen voor sabotage, spionage, het vervalsen van persoonsbewijzen, gewapend verzet en aanslagen.

Het Joodse verzet was voornamelijk afkomstig uit de sociale middenklasse, maar kwam in alle lagen van de Joodse bevolking voor. Veelal jonge mensen verrichtten het verzetswerk, ook al kwam Joodse verzet ook van ouderen. Vrouwen speelden dikwijls een centrale rol.

Braber geeft ook vele interessante namen van Joodse verzetsstrijders. Zo vertelt hij over officier George Maduro (naar wie de miniatuurstad Madurodam is genoemd), rechter Lodewijk Visser, crêcheleidster Henriëtte Pimentel en journalist Jaap Nunes Vaz (mede-oprichter van Het Parool, toen nog een krant tegen antisemitisme). Helaas bevat het boek geen namenindex, wat terugzoeken tijdens het lezen had gefaciliteerd. ‘Omdat ik geen lam voor de wolven wil zijn’ verwijst de misvatting van Joodse passiviteit in de Tweede Wereldoorlog naar het rijk der fabelen.

Paperback
februari 2025
184 pagina’s
Uitgeverij Balans
ISBN 9789463824019
€ 21,99 

***** Rachel Kousser – Alexander aan het einde van de wereld

Alexander de Grote (356-323 v.Chr.) was koning van Macedonië en veroverde één van de grootste rijken uit de oudheid. Rond 330 v.Chr. bevond hij zich na de verovering van het Perzische Rijk op het toppunt van zijn macht. De laatste zeven jaren van zijn leven stonden in het teken van zijn tocht in de oostelijke satrapieën, zijn reis langs de Indusvallei en zijn terugkeer naar Babylon.

Historici gaan vaak voorbij aan deze laatste jaren van Alexanders leven of noemen enkel sensationele incidenten. Daarnaast hadden latere auteurs dikwijls hun vooroordelen en voorkeuren en was hun perspectief vaak gekleurd. In 2024 verscheen het boek ‘Alexander at the End of the World’ waarin hoogleraar kunstgeschiedenis aan het Brooklyn College in New York Rachel Kousser zich richtte op die laatste zeven jaren van Alexanders leven. Dit boek is nu door Maarten van der Werf en Huub Stegeman vertaald als ‘Alexander aan het einde van de wereld; De vergeten laatste jaren van Alexander de Grote’.

Kousser volgde bij het vertellen van Alexanders verhaal de Grieks-Romeinse auteurs die schreven over de koning, maar ook latere biografen. Voorts haalde zij aanvullende informatie uit bronnen als Alexanders admiraal, zijn ceremoniemeester, zijn architecten en ingenieurs, zijn stuurman en zijn persoonlijke ziener. Van bijzonder belang waren ook recente, archeologische ontdekkingen als kleitabletten en inscripties.

Rousser laat zien dat de laatste jaren van Alexander niet de fletse nadagen van een indrukwekkende carrière waren. Het waren de jaren die hem groot maakten, maar ook de jaren van mislukkingen die hem vormden. Tijdens de moeilijke reis naar het oosten maakte Alexander een transformatie door. Hij was ambitieus en eerzuchtig, maar raakte tijdens zijn latere jaren overtuigd van het nut van assimilatie en integratie en werd ruimdenkender en flexibeler in zijn benadering.

Kousser toont aan dat Alexander de Grote zijn tijd ver vooruit was. De wereld die hij creëerde had weinig grenzen en het fundament dat hij schepte bood stimulansen voor globalisering. Hij ging bij de integratie voorop, moedigde interculturele huwelijken aan en vestigde een uitzonderlijk divers leger en hof.

Het bijzondere van ‘Alexander aan het einde van de wereld’ is vooral dat Kousser een nieuw perspectief op Alexander en zijn veroveringen biedt. Dit geeft zij vooral door de ervaringen van diverse onderworpenen te integreren en de aandacht te vestigen op randfiguren als Alexanders vrouwen, zijn vijanden, zijn onderdanen en zijn soldaten. Tevens plaatst zij allerlei ontwikkelingen in de context van thema’s als Babylonische astronomie, Afghaanse irrigatiesystemen en het gedrag van olifanten. ‘Alexander aan het einde van de wereld’ is een nauwkeurig uitgevoerde studie en Kousser brengt Alexander en zijn wereld boeiend en illustratief tot leven.

Paperback
november 2024
384 pagina’s
Uitgeverij Athenaeum
ISBN 9789025309534
€ 31,99

***** Fjodor Dostojevski – Een lieve meid

‘Кроткая’ is een novelle van Fjodor Dostojevski (1821-1881) uit 1876. Het verhaal is geïnspireerd op een nieuwsbericht dat Dostojevski in april van dat jaar had gelezen over de zelfmoord van een naaister. Er bestonden al vijf vertalingen van het verhaal in het Nederlands (1929 Van Praag, De Gulden Ster; 1954 Schot, De Bezige Bij; 1954 Leerink, Weekend Boek; 1960 Rodenko, Van Oorschot; 1962 Ferguson & Obolonsky, Het Spectrum) en aldus is de laatste vertaling alweer ruim 60 jaar oud. De Nederlandse slavist en literair vertaler Hans Boland (1951) heeft nu een nieuwe vertaling van de novelle gemaakt met de titel ‘Een lieve meid’.

‘Een lieve meid’ hoort tot de beroemdste novellen uit de wereldliteratuur.  In het verhaal vertelt een pandjesbaas in de eerste persoon over zijn relatie met een meisje dat zijn winkel bezoekt. Hij trouwt met haar, maar de relatie van de veertigjarige man met het zestienjarige meisje is bij voorbaat gedoemd te mislukken. Door de psychisch beschadigde achtergrond van beiden en hun onbuigzaamheid komt het tot een verwoestend einde. 

Zoals zo vaak bij Dostojevski kijkt ook in ‘Een lieve meid’ de mens in de diepte. De eenzaamheid van het bestaan ontneemt je de adem en gaat onder je huid. Er zijn in ‘Een lieve meid’ overeenkomsten aan te wijzen met ‘Aantekeningen uit het ondergrondse’. De verteller is te vergelijken met de ondergrondse man uit ‘Aantekeningen’ en net als in ‘Aantekeningen’ is in ‘Een lieve meid’ de grens tussen romantiek en egoïsme vaag. Er is continu de wrijving tussen de plicht om lief te hebben en de wil van het ego.

De Nederlandse vertaling van Hans Boland is zoals altijd in vlot, natuurlijk en bijdetijds. Zo vertaalt hij de titel als ‘Een lieve meid’, terwijl vier van de vijf vorige vertalingen hem weergaven als ‘De zachtmoedige’ (Leerink als ‘De zachtzinnige’). Met een voorwoord van Bas Heine.

Hardcover
februari 2025
120 pagina’s
Uitgeverij Athenaeum
ISBN 9789025316853
€ 15,00

**** Trudy van der Wees – Kees Chardon

De advocaat Kees Chardon (1919-1945) was een verzetsman uit Delft, die honderden, vooral Joodse, onderduikers uit heel Nederland aan een adres hielp. Hij werd in 1944 verraden, gearresteerd en naar Duitsland gestuurd. Op 20 april 1945 stierf Chardon op 25-jarige leeftijd in het concentratiekamp Wöbbelin.

Annejet van der Zijl had in 2004 in haar boek ‘Sonny Boy’ (2004) al over Kees Chardon geschreven. Naar aanleiding van dit boek wilde Kees’ zus Margreet Chardon (1926-2020) in contact te komen met de Joodse baby’s die Kees had helpen onderduiken. Toen zij hiervoor in 2005 naar de Delftsche Courant belde om een oproep te plaatsen, kreeg zij de journaliste Trudy van der Wees (1960) aan de lijn.

Haar contact met Margreet Chardon motiveerde Van der Wees het verzetswerk van Charon binnen de bredere context van het verzet in Delft te plaatsen dat uitmondde in haar nieuwste boek ‘Kees Chardon; Boegbeeld van het Delftse verzet’ dat nu bij uitgeverij WBooks is verschenen. In 2015 had Van der Wees bij WBooks al haar boek ‘Delft 40-45’ over de oorlogsomstandigheden in Delft gepubliceerd.

Informatie over Kees Chardon en diens netwerk verkreeg Van der Wees onder andere via verklaringen, verhoorverslagen en processen-verbaal in de dossiers van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging. Tevens gebruikte zij de overgebleven fragmenten uit het dagboek van Chardon en zijn correspondentie tijdens zijn gevangenschap.

‘Kees Chardon’ vertelt het levensverhaal van de jonge Delftse advocaat die – gedreven door zijn grote verantwoordelijkheidsgevoel en sterke gevoel voor rechtvaardigheid – honderden Joden heeft helpen onderduiken. Dit leverde hem zijn bijnaam ‘Jodenspecialist’ op. Ook zijn geloofsovertuiging was een belangrijke motivatie om het verzet in te gaan. In gevangenschap maakte hij indruk door zijn vastberaden godsvertrouwen.

Van der Wees deed grondig onderzoek voor haar werk. In het boek komen daardoor erg veel namen van verzetsmensen, onderduikers en collaborateurs voor, waarvan Van der Wees dikwijls hele levensbeschrijvingen geeft en die de lezer af en toe doen duizelen. Maar ‘Kees Chardon’ brengt het verzetsnetwerk waarbinnen Kees Chardon opereerde uitstekend in kaart. Daarnaast geeft het boek een inkijkje in de dilemma’s waar verzetsmensen mee te maken kregen. Niet slechts een biografie over Kees Chardon, maar ook een eerbetoon aan anderen die hun leven waagden voor het verzet.

Paperback
januari 2025
240 pagina’s
Uitgeverij W Books
9789462586826
€ 29,95

**** Mario Vargas Llosa – Ik draag mijn stilte op aan jou

De Peruaanse schrijver Mario Vargas Llosa (Peru, 1936) werd in 2010 bekroond met de Nobelprijs voor de Literatuur. In zijn geëngageerde romans stelt hij onderbelichte gebeurtenissen en politieke ontwikkelingen uit de Latijns-Amerikaanse geschiedenis aan de orde en heeft hij aandacht voor het morele verval van de maatschappij.

Vargas Llosa’s nieuwste roman ‘Le dedico mi silencio’ werd in 2023 gepubliceerd en verschijnt nu pas als ‘Ik draag mijn stilte op aan jou’ in het Nederlands van zijn bekende vertaalster Mariolein Sabarte Belacortu (1944). Het verhaal wordt verteld door Toño Azpilcueta, nu eens in de eerste, dan weer in de derde persoon. Deze Peruaanse journalist ontdekt tijdens een concert het grote talent van een gitarist. Als deze muzikant kort daarna komt te overlijden, besluit Azpilcueta een biografie over hem te schrijven. Zo begint een reis door Peru en de Peruaanse cultuur in het licht van de musica criolla. Volgens Azpilcueta bezit deze muziek de kracht alle Peruanen te verenigen. Maar gaandeweg barst Azpilcueta’s boek uit zijn voegen door aanvullende thema’s als stierenvechten, brujos, drugs, het lot van Amerika en de mensheid en ontstaat een labyrint waarin hij zichzelf verliest.

In ‘Ik draag mijn stilte op aan jou’ brengt Vargas Llosa – aan de hand van de musica criolla – Peru, zijn geschiedenis en cultuur tot leven. Er komt een enorme hoeveelheid onderwerpen aan bod en er worden vele namen genoemd waarin niet alleen de hoofdpersoon maar ook de lezer zich kan verliezen. Daarnaast bevat het werk vele lagen. Het boek houdt dan ook het midden tussen een roman, een historisch onderzoek en een essay.

‘Ik draag mijn stilte op aan jou’ is een hommage aan Peru en de verbroederende kracht van muziek. In het nawoord schrijft Vargas Llosa dat hij nog graag een essay over Sartre zou willen schrijven, dus laten we hopen dat ‘Ik draag mijn stilte op aan jou’ nog niet zijn laatste boek is. Nog een luistertip: de live-opnamen van Lucha Reyes (1936-1973) één van de belangrijkste Afrikaans-Peruaanse zangeressen van musica criolla.

Hardcover
januari 2025
258 pagina’s
Uitgeverij J.M. Meulenhoff
ISBN 9789089682765
€ 22,99