***
© Enrico Nawrath
Bayreuth, 30 juli 2023

‘Parsifal’ Bayreuth 2023 op drie niveaus

Aan het slot van de nieuwe ‘Parsifal’-productie in Bayreuth shockeert de verlosser Parsifal wanneer hij de heilige Graal kapot gooit. Hij maakt hiermee een einde aan de traditionele energiebron en wijst ten slotte naar de zon ten teken dat zonne-energie de toekomst is. Het moment vormt een vreemd contrast met de rest van de productie, waarin opvallend genoeg braaf de regieaanwijzingen van Wagner worden gevolgd.

Richard Wagner (1813-1883) componeerde zijn opera ‘Parsifal’ (1882) voor de akoestiek van zijn eigen Festspielhaus in de Duitse plaats Bayreuth. Het operahuis had in 1876 zijn deuren geopend en ‘Parsifal’ werd bijna uitsluitend hier uitgevoerd totdat in 1913 het auteursrecht van het werk verviel. De opera beleeft dit jaar in Bayreuth zijn negende nieuwe productie.

De nieuwe enscenering van de Amerikaanse toneelregisseur Jay Scheib (1969) – die sporadisch opera regisseerde – is te beleven in drie werelden, op drie niveaus. Het eerste het werkelijke toneelbeeld, het tweede de projectie op de achterwand en het derde door de “Augmented Reality” (AR) bril, beschikbaar voor slechts 330 geselecteerde bezoekers in de loges en op de vier achterste rijen van de 1937 beschikbare zitplaatsen van het Festspielhaus.

Via de AR-bril worden aan het live beeld elementen toegevoegd door een computer. De toeschouwer ziet planeten, bomen, doodshoofden, vuur, ganzen, slangen, etc voorbijkomen. De bril zit ongemakkelijk, is zwaar, wordt warm en zit vast aan een kabel. In het beste geval zijn de AR elementen decoratief, maar zij voegen weinig toe, leiden af en storen. Er zit als het ware een wand tussen de toeschouwer en het toneel en je wordt daardoor niet in het drama gezogen.

De enscenering opent en sluit met twee wenkbrauw verheffende momenten. In de eerste scène wordt de eerbare Graalridder Gurnemanz aangerand door een dubbelgangster van de boodschapster Kundry. In de finale werpt de verlosser Parsifal de heilige Graal kapot, waarmee hij een einde maakt aan de traditionele energiebron van de Graalridders. Ten slotte wijst hij naar de zon ten teken dat zonne-energie de toekomst is. Tussen deze momenten volgt Scheib echter opvallend genoeg braaf de regieaanwijzingen van Wagner.

Het decor van Mimi Lien is werkelijk voor alle akten indrukwekkend mooi.  Het bos van de graalridders is een ongedefinieerd, rotsachtig landschap, Klingsors toverkasteel is een tuin vol Barbie-roze en in de laatste akte staat een defecte turbine ten teken van de gestoorde energiebron. De kostuums van Meentje Nielsen zijn stuk voor stuk foeilelijk; inmiddels gedateerd zijn ingrediënten als projectie op de achterwand en een dubbelgangster voor Kundry.

De Oostenrijkse tenor Andreas Schager nam een kleine maand voor de première de titelrol over van Joseph Calleja. Parsifal is een partij van slechts een klein half uur muziek. Schager is een expressieve zanger, maar niet heel muzikaal. Het apart aanzetten van iedere noot gaat ten koste van het legato, de frasering en de verstaanbaarheid en zijn flutterende vibrato, het bij benadering zingen van de toonhoogte en het soms veranderen van de resonans binnen een noot zijn niet zeer welklinkend.

De Duitse bas Georg Zeppenfeld is inmiddels een veteraan in Bayreuth en een eigenmachtige Gurnemanz, de grootste partij van de opera. Kenmerkend zijn brede hoogte en verstaanbaarheid, maar ook zijn eenkleurige timbre. De mezzo Elīna Garanča nam in mei 2023 de rol van Kundry over van Ekaterina Semenchuk, maakt met de partij haar Bayreuth-debuut en is de eerste Letse zangeres in Bayreuth. Verleidelijk, wild en trots is zij een intense Kundry. Opvallend de “Slavische” overgang van midden- naar borstregister en de hoge Bs in de finale II zingt zij op kracht.

De Hawaïaan Jordan Shanahan – als een non-binaire Klingsor op naaldhakken – is met zijn helden-bas-bariton een Wotan-belofte. De Australische bariton Derek Welton is een expressieve, slanke Amfortas en de Duitse bas Tobias Kehrer als Titurel heeft een indrukwekkend brede hoogte. Het Chor der Bayreuther Festspiele zingt nauwkeurig, maar beweegt zich als een “human wall”; Scheib als toneelregisseur kan moeilijk omgaan met koor.

Het is een Bayreuth-zomer zonder Christian Thielemann, die de laatste reeks van ‘Parsifal’ in 2021 in Bayreuth dirigeerde en tijdens de Festspiele sinds 2000 alleen in 2011 ontbrak. De muzikale leiding is nu in handen van de Spaanse dirigent Pablo Heras-Casado. Zijn lezing is lichtvoetig, subtiel, pastelachtig en transparant, maar ook gewogen, rechtlijnig en niet zeer plechtstatig.

De traditie om in Bayreuth na de eerste akte van ‘Parsifal’ niet te applaudisseren is al lang losgelaten. Opmerkelijk genoeg ook werd het laatste solo-applaus in deze nieuwe productie in ontvangst genomen door Elīna Garanča, wellicht contractueel door haar bedongen als onderdeel van haar inspringen. In 2024 staat in Bayreuth opnieuw een nieuwe enscenering van ‘Tristan und Isolde’ op het programma, eigenaardig aangezien de nieuwe productie van vorig jaar zo bejubeld werd. Geëngageerd zijn Andreas Schager en Camilla Nylund, dirigent Semyon Bychkov en regisseur Thorleifur Örn Arnarsson. Maar welbeschouwd zijn bezettingen in Bayreuth ieder jaar onder voorbehoud.