***** Paul Dessau’s ‘Lanzelot’ één van de meest belangrijke en grootse opera’s van de DDR nu eindelijk op CD.

De Duitse componist Paul Dessau (1894-1979) – zoon van een Joodse sigarettenfabrikant uit Hamburg – keerde na zijn ballingschap tijdens de Tweede Wereldoorlog in New York terug naar Duitsland en koos ervoor om in de Sovjet-zone te leven. Hij bleef tot zijn dood in de DDR om mee te kunnen werken aan de opbouw van een socialistisch en democratisch Duitsland, waartoe hij zich artistiek, politiek en moreel verplicht voelde.

Dessau zette twee maal teksten van Bertolt Brecht op muziek: ‘Die Reisen des Glücksgotts’ (1945) en ‘Die Verurteilung des Lukullus’ (1951). Voor zijn derde opera wendde Dessau zich tot het sprookje ‘De draak’ van de Sovjet-auteur Jevgeni Schwartz, dat de schrijver Heiner Müller samen met Ginka Tsjolakova voor Dessau had bewerkt tot een libretto voor zijn opera ‘Lanzelot’.

Dessau droeg ‘Lanzelot’ op aan de 20ste geboortedag van de DDR. De wereldpremière vond plaats op 19 december 1969 in de Deutsche Staatsoper van Berlijn in de regie van Dessau’s echtgenote Ruth Berghaus. Na elf voorstellingen beleefde de opera nog nieuwe producties in 1971 in de Bayerische Staatsoper van München en Dresden, waarvoor Dessau de finale herschreef.

Daarna was ‘Lanzelot’ niet meer op het operatoneel te vinden totdat het Deutsche Nationaltheater van Weimar en het Theater Erfurt het werk ruim vijftig jaar na de wereldpremière in een co-productie op het programma namen. Eind 2019 werd de opera opgevoerd in Weimar, maar de uitvoeringsreeks in Erfurt moest vanwege de corona-epidemie worden geschrapt. De geluidsopname van de première op 23 november 2019 in Weimar is nu op CD verschenen.

Het verhaal van ‘Lanzelot’ is zo controversieel dat zelfs het oorspronkelijke sprookje van Schwarz door Stalin was verboden. Het verhaal speelt zich af in 15 scènes in het Stenen Tijdperk en de tegenwoordige tijd. Een draak heeft lange tijd geleden de mensen van cholera bevrijd en is nu leider van een totalitair regiem. Hij is geliefd bij zijn volk, aangezien hij hen recht, orde en materiële welzijn garandeert. De verschijning van de vrijheidsstrijder Lanzelot wekt weerstand op bij de mensen en de vraag dient zich aan of het volk klaar is voor een revolutie.

Dessau zag in de draak het symbool van het fascisme en in diens vertegenwoordigers de onmenselijke, zieke wereld. Lanzelot daarentegen zag de componist als de representatie van de bevrijding van alle uitbuiting. De opera is een politiek sprookje over mensen die liever onder de bescherming van een tiran leven dan werkelijke vrijheid durven na te streven. Opvallend genoeg kreeg de opera geen weerstand van de DDR-autoriteiten.

De CD-opname toont de kracht van Dessau’s muziek en boodschap, die ook tegenwoordig nog actueel. Tegelijkertijd is zijn muziek de meest moderne en provocerende die het DDR-regiem toestond. De eisen aan solisten, deels negenstemmige koor en gigantische orkest zijn groot. Daarnaast wordt er gebruik gemaakt van weergave van bandopnamen in de zaal. Het rijk bezette slagwerk voor enorme vuistslagen en de kakofonie is zo nu en dan een aanslag op het gehoor. ‘Lanzelot’ bezit daarnaast een grote variatie aan muzikale stijlen. Barokke Concerto grosso (in de vijfde scène), buffo/singspiel, romantische parodieën, citaten, moderne klanken en jaren twintig Free Jazz en Agitprop. Het muzikale totaaltheater van ‘Lanzelot’ doet denken aan ‘Die Soldaten’ van Bernd Alois Zimmermann.

De Hongaarse bariton Máté Sólyom-Nagy is een vurige Lanzelot en de Oekraïense bas Oleksandr Pushniak een sonore, autoritaire Drache. De Amerikaanse sopraan Emily Hinrichs zingt de stratosferische partij van Elsa, verloofde van de zoon van de burgemeester. Haar hoge Fs – zoals in de 13e scène – zijn talrijk. De tenor Wolfgang Schwaninger is een heerlijk kruiperige Bürgermeister. Het Opernchor des DNT en Chor des Theaters Erfurt blinken uit als het volk met hun commentaren en het Kinderchor schola cantorum weimar zingt geconcentreerd. Dirigent Dominik Beykirch en de Staatskapelle Weimar illustreren de tekst fraai met orkestrale ideeën en effecten.

De uitgave bestaat uit een cassette met twee CDs en een CD-boekje met een trackindeling, een synopsis, biografieën en een uitgebreid essay van Michael Struck-Schloen in het Duits en Engels. Eén van de meest belangrijke en grootse opera’s van de DDR nu eindelijk op CD.