**** Fred Brouwers – De stalen pinhelm van Mozart

Na het succes van ‘Beethoven in de bunker’ (2019) komt de Vlaamse presentator en muziekliefhebber Fred Brouwers met de opvolger ‘De Stalen pinhelm van Mozart; Musici onder het nazisme’. Opnieuw presenteert hij twintig klassieke musici en hun verhouding met het nazisme. Aan bod komen onder anderen de pianisten Władysław Szpilman en Karlrobert Kreiten, de sopraan Elisabeth Schwarzkopf, de tenoren Beniamino Gigli, Tito Schipa en Richard Tauber en componisten als Weill, Orff, Mascagni, Schulhoff, Ullmann, Haas, Flothuis en Florent Schmitt. Sommigen ondergingen onder de nazi’s een tragisch lot, anderen vluchtten voor hun leven en weer anderen werkten mee en beleefden gouden tijd.

De bronnen van Brouwers bestaan voornamelijk uit secundaire literatuur. Zo steunt zijn verhaal over Elisabeth Schwarzkopf bijna volledig op haar necrologie die Michael Kater in 2006 voor The Guardian schreef. Als men echter zelf nauwelijks primaire bronnen gebruikt is de kans op het kopiëren van fouten aanwezig. Zo noemt Brouwers de componist Hans Pfitzner een “overtuigd nazi”, terwijl onderzoekers als Michael Kater en Sabine Busch hebben laten zien dat Pfitzner dat niet was. Brouwers schrijft bovendien dat bij het bezoek van het Rode Kruis in 1944 aan Theresienstadt “geen energie verspild [werd] aan muzikale verzetjes”, maar wel degelijk werd voor de delegatie de kinderopera ‘Brundibár’ opgevoerd.

De titel van het boek is gebaseerd op een citaat van Robert Stolz “Het lijkt wel alsof de nazi’s Mozart een stalen helm hebben opgezet”, maar de pinhelm werd door de soldaten tot en met de Eerste Wereldoorlog gedragen en niet meer in de Tweede Wereldoorlog. Daarnaast bevat het boek een aantal foutieve namen (Paul Steiner, Hetty Lester, Pamino, ‘Die Czardas Fürstin’ van Kalman). Overigens hoort Mascagni niet thuis in het boek, aangezien de componist collaboreerde met het Italiaanse fascisme en niet met het nazisme. Bovendien trad Tito Schipa – anders dan Brouwers beweert – niet op in Italiaans-Duits coöperatieve films. Ondanks de kanttekeningen geeft ‘De stalen pinhelm van Mozart’ een aardig beeld van de complexe relatie tussen klassieke musici en het nationaalsocialisme.

Paperback
mei 2022
240 pagina’s
Uitgeverij EPO
ISBN 9789462673564
€ 20,00

***** Bert van den Berg & Hugo Koning – De mythen van Plato

Mythologie is een term die men voor het eerst bij Plato (427 v.Chr. – 347 v.Chr.) tegenkomt. Zijn mythen schreef de Griekse filosoof naast zijn rationele dialogen en logische betogen en deze prachtige, fantasierijke verhalen zette hij bovenal in als denkmiddel. In het boek ‘De mythen van Plato’ brengen de Leids universitair docenten Bert van den Berg (Griekse en Romeinse filosofie) en Hugo Koning (klassieke talen) alle mythen van Plato vanuit diverse plaatsen van diens werk bijeen in een nieuwe vertaling.

De mythen laten zich in twee soorten onderverdelen. De opvoedkundige mythen zijn samengebracht in het eerste deel van het boek, zijn gericht op de jeugd en hebben een sociaal of politiek nuttige boodschap. Er is het verhaal van de nobele leugen over geboorte, de beroemde mythe van de vastgeketende mensen in de grot en het verzonken wereldrijk Atlantis. In deel twee vindt men de filosofische mythen zoals over onze naakte voorouders, het verhaal over de bolletjesmensen van de komediedichter Aristophanes, de driedeling van de ziel en de ontdekking van het schrift door de Egyptische god Theuth. Deel drie is gewijd aan Plato’s mythen die tonen wat er met de ziel na de dood in de onderwereld gebeurt.

Plato’s mythen zijn vertellingen waarin vaak niet-menselijke personages de hoofdrol spelen in een tijd ver voor de onze. Ze zijn op een bepaalde manier authentiek en hebben een zekere heiligheid. Van den Berg en Koning laten de verhalen in ‘De mythen van Plato’ volgen door essays die de blijvende kracht van Plato’s mythen beschrijven. Ze plaatsen ze in breder perspectief en tonen hoe men tot op de dag van vandaag over deze verhalen blijft nadenken. Zelfs in rechtszaken en musicals.

Hardcover
mei 2022
208 pagina’s
Uitgeverij Damon Vof
ISBN 9789463403214
€ 24,90

***** Anne Doedens – Moordbranders in de Republiek

In het Rampjaar 1672 werd de Republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden aangevallen door een coalitie van Frankrijk, Engeland en de bisdommen Keulen en Münster. De koopman Andries Schoemaker (1660-1735) was twaalf jaar toen de Franse “moordbranders” – zoals hij ze noemde – en bondgenoten binnenvielen. Gedurende zijn hele leven verzamelde Schoemaker munten die herinnerden aan het Rampjaar. Hij had de oorden waar de Fransen en Münstersen hadden huisgehouden bezocht en las zich in over het Rampjaar. Toen hij ongeveer zestig was schreef Schoemaker in onbeholpen Nederlands vier deeltjes in drie banden over het Rampjaar en nam tekeningen van Nederlandse kastelen, forten, plaatsen en munten in zijn boekjes op.

Schoemakers teksten en tekeningen werden nooit gedrukt. Het unieke document werd echter enkele jaren geleden door historicus Anne Doedens (1945) in de Koninklijke Bibliotheek van Den Haag teruggevonden. Van de meest interessante delen transcribeerde hij het onleesbare handschrift van Schoemaker, bewerkte het samen met historicus Liek Mulder tot een uitgave in modern Nederlands en voorzag het van commentaar tot het boek ‘Moordbranders in de Republiek; Het Rampjaar door de ogen van Andries Schoemaker, juni 1672 – november 1673’.

Schoemakers vier deeltjes gaan respectievelijk over de gebeurtenissen in het Rampjaar in de stad Utrecht en het complete Sticht en in Overijssel, Nederland en Gelderland. Ze beschrijven gedetailleerd en zakelijk en geven met gedrevenheid de jeugdervaringen en waarnemingen van Schoemaker weer. Zijn mening steekt hij niet onder stoelen of banken en een enkele keer laat hij zijn gevoelens lezen zoals in “Het hart weent als men dit opschrijft”. ‘Moordbranders in de Republiek’ geeft een compleet overzicht van de gebeurtenissen in het Rampjaar en is een belangrijke geschiedkundige bron, ook al is de historische werkelijkheid niet altijd juist weergegeven. De uitgave bevat zestig van de honderden prachtige door Schoemaker zelf vervaardigde tekeningen.

Paperback
april 2022
192 pagina’s
Uitgever Walburg Pers B.V.
ISBN 9789462497986
€ 24,99

**** Hans Joachim Schädlich – Kokosjkins reis

In ‘Kokoschkins Reise’ (2010) van de Duitse auteur Hans Joachim Schädlich (1935) keert de 95-jarige Russische Fjodor Kokosjkin aan boord van een luxeschip terug naar Amerika na een reis door Rusland en Europa met zijn oude vriend Hlaváček. De reis maakt jeugdherinneringen bij Kokosjkin los: Sint-Petersburg, waar de bolsjewieken in 1918 zijn vader vermoordden; Odessa, waar hij en zijn moeder naartoe vluchtten; Berlijn, in de tijd dat de nazi’s aan de macht kwamen.

Het boek is nu door Anke Frerichs en Gerda Baardman vertaald als ‘Kokosjkins reis’. Schädlich vertelt met zijn boek een haast beknopte geschiedenis van de 20ste eeuw. Hij toont de wijsheid, inzichten en ervaringen van de man op leeftijd. Zijn frasen zijn dikwijls onschuldig, haast gedachteloos, maar feitelijk te allen tijde geraffineerd. Een boeiend verhaal vol nostalgie over verbanning, ontsnapping en vooruitgang.

Paperback
mei 2022
192 pagina’s
Uitgeverij Oevers
ISBN 9789493290013
€ 20,00

**** Yu Miri – Station Tokio Ueno

In ‘Station Tokio Ueno’ leeft de voormalige arbeidsmigrant Kazu als dakloze in het Ueno Park van Tokio nadat zijn echtgenote en zoon zijn overleden en zijn kleindochter door de tsunami na de Tohoku aardbeving van 2011 is gedood. Het leven van de Japanse hoofdstad ziet hij aan zich voorbijtrekken. Zo moeten hij en de andere daklozen, als de keizer het park bezoekt, vanwege de speciale schoonmaakacties – de “drijfjachten” – ’s ochtends het park verlaten om ’s middags weer terug te keren. Getekend door meedogenloze ongelijkheid en verlies blikt Kazu terug op de intieme details van zijn eigen leven.

Yu Miri (1968) schreef ‘Station Tokio Ueno’ in 2014 en de roman is nu vertaald door Geert van Bremen. In het boek verbindt Miri de lijdensverhalen van de dakloze arbeidsmigranten en de slachtoffers van de tsunami. Miri vertelt sober, zakelijk, beknopt, individueel en melancholisch in een indrukwekkend geschreven, noodlottig verhaal over de Japanse samenleving.

Paperback
april 2022
168 pagina’s
Uitgever de Geus
ISBN 9789044545418
€ 18,99