***** Bart van der Boom – De politiek van het kleinste kwaad

De Joodse Raad was begin 2022 weer even actueel toen een dubieus onderzoek oordeelde dat het verraad van Anne Frank met behulp van gegevens van de Raad zou zijn gepleegd. De Joodse Raad had tussen 1941 en 1943 al een twijfelachtig reputatie, maar kreeg vooral na de oorlog een slechte naam.

De Nederlandse Joden waren tijdens de Duitse bezetting geïsoleerd en werden in opdracht van de Duitsers bestuurd door de Joodse Raad. Deze Raad preekte vanaf februari 1941 gehoorzaamheid aan Duitse bevelen, ook toen de deportaties begonnen. Wie bij de Joodse Raad werkte, was van die deportaties vrijgesteld, tot de zomer van 1943, toen ook zij werden afgevoerd. Tegenwoordig staat ‘Joodse Raad’ voor het ergste soort verraad; verraad van ‘eigen’ mensen, in een laffe poging zelf buiten schot te blijven. Dat oordeel is begrijpelijk, maar verklaart niet waarom de Raad handelde zoals hij toen deed.

Historicus Bart van der Boom (1964) onderzocht voor zijn nieuwe boek ‘De politiek van het kleinste kwaad; Een geschiedenis van de Joodse Raad voor Amsterdam, 1941-1943’ of het handelen van de Joodse Raad toen beter verdedigbaar was dan wij nu achteraf denken. Hij deed dit door het perspectief van destijds te reconstrueren middels notulen, rapporten, verslagen, brieven en dagboeken van toen. Daarvoor dook hij onder andere in het archief van de Raad, verslagen van besprekingen met de Duitsers en notulen van vergaderingen van leden van de Raad.

Van der Booms verhaal van de Joodse Raad is even opzienbarend als overtuigend. De drieslag “verzorgen” van achterblijvers en terugkerenden, “verzachten” van omstandigheden c.q. vertragen van vervolgingen en “voorkomen” van escalaties en represailles rechtvaardigde toen in vele ogen de medewerking van de Joodse Raad, ook aan repressieve maatregelen. In zijn handelswijze van “zo min mogelijk schade veroorzaken” concludeerde de Raad dat men op dat moment meer goed dan kwaad deed. ‘De politiek van het kleinste kwaad’ is een verdediging van nuance en empathie en waarschuwing tegen wijsheid achteraf.

Paperback
april 2022
424 pagina’s
Uitgever Boom
ISBN 9789024444878
€ 29,90

***** Florence Tonk – Het verhaal van Nederland

In het kader van de 10-delige televisieserie ‘Het verhaal van Nederland; onze geschiedenis van de prehistorie tot nu’, die tussen februari en april 2022 werd uitgezonden via de NPO, is nu het gelijknamige boek verschenen. Florence Tonk en Louise Koopman beschrijven hierin de geschiedenis van ons land, vanaf Krijn – de eerste Nederlandse neanderthaler van zo’n 60.000 jaar geleden – tot en met de Tweede Wereldoorlog.

‘Het verhaal van Nederland’ gaat over de mooie beloften en rijkdommen én de nare gebeurtenissen en ellende in ons land en trekt door alle gebieden en de gehele maatschappij. Kaarten, tijdbalken, kaders, biografieën, rubrieken en kleurrijke afbeeldingen geven een boeiend en afwisselend beeld. Tevens is er aandacht voor doorgaans onderbelichte onderwerpen. ‘Het verhaal van Nederland’ geeft een beknopt, helder, kleurrijk en origineel overzicht van de geschiedenis van ons land. Bovendien bevat het boek vele tips om historische plekken in Nederland te bezoeken.

Hardcover
februari 2022
272 pagina’s
Uitgever Nieuw Amsterdam
ISBN 9789046828687
€ 24,99

***** Evelyn Waugh – Terugkeer naar Brideshead

Het boek ‘Brideshead revisited; The Sacred & Profane Memories of Captain Charles Ryder’ (1945) van de Engelse schrijver Evelyn Waugh (1903-1966) werd in 1981 als 11 uur durende televisieserie uitgezonden en in 2008 als filmversie in de bioscopen uitgebracht. Voor dit jaar is een nieuwe miniserie voor de BBC aangekondigd. Wellicht in dat kader is nu een herdruk verschenen van de vertaling ‘Terugkeer naar Brideshead’ van Luc Jalvingh uit 1982 met een nieuw voorwoord van schrijver Joost de Vries.

‘Terugkeer naar Brideshead’ gaat over de relatie van de jonge Engelsman Charles Ryder met leden van de katholieke en aristocratische familie Flyte en zijn vriendschap met hun jongste zoon Sebastian. Het is de intense en hartverscheurende kroniek van de teloorgang van een aristocratische familie en het verhaal van vergeefse vriendschappen. Het is niet een boek dat je makkelijk onbewogen laat. De perspectieven die in jonge jaren voorgehouden worden, toezeggingen die uiteindelijk niet bevestigd worden, fantasieën en idealen die niet uitkomen, hekken die zich sluiten en liefdes die uitdoven. ‘Terugkeer naar Brideshead’ is één van de meest weemoedige, maar ook fascinerende romans uit de wereldliteratuur.

Paperback
februari 2022
304 pagina’s
Uitgever Prometheus
ISBN 9789044615531
€ 22,50

***** Bert Keizer – Leven en werk van Ludwig Wittgenstein

Bert Keizer (1947) was verpleeghuisarts in Amsterdam en studeerde tussen 1969 en 1972 filosofie in Nottingham. Van zijn hand verscheen in 2000 ‘Ludwig Wittgenstein; Taal, de dwalende gids’. Dit boek is nu in een herziene versie bij uitgeverij Boom verschenen als ‘Leven en werk van Ludwig Wittgenstein’.

De Oostenrijks-Britse filosoof Ludwig Wittgenstein was een scherpe en authentieke denker. Zijn nieuwe visie op taal toonde hij met zijn hoofdwerk ‘Tractatus Logico-Philosophicus’ – over de relatie tussen taal, denken en werkelijkheid – en zijn verzameling notities ‘Philosophische Untersuchungen’ – over het instrumentele karakter van taal – waarmee hij grote invloed uitoefende.

In ‘Leven en werk van Ludwig Wittgenstein’ bespreekt Keizer Wittgensteins leven en zijn belangrijkste werken, brieven en dagboeken. Wittgenstein wordt voorgesteld aan de hand van een toegankelijke invoering “vanaf de begane grond”. Keizer doet dat bezield, levendig en met respect, maar stelt zich daarnaast ook kwetsbaar op. Met zijn boek weet hij overtuigend de grootsheid van Wittgenstein en het plezier dat daaraan te beleven valt over te brengen.

Paperback
januari 2022
160 pagina’s
Uitgever Boom
ISBN 9789024443819
€ 20,00

***** Ludwig Wittgenstein – Tractatus

Ludwig Wittgenstein (1889-1951) stopte gedurende tien jaren met filosofie, nadat hij dacht met zijn boek ‘Tractatus Logico-Philosophicus’ alle problemen van de filosofie te hebben opgelost. Van dit werk verschijnt nu een nieuwe vertaling ‘Tractatus; Logisch-filosofische verhandeling’ van docent filosofie aan de Universiteit Leiden Victor Gijsbers (1982). De Nederlandse vertaling wordt hier zij aan zij met de Duitse tekst gepresenteerd, net als in de uitgave van de vertaling van W.F. Hermans uit 1998.

‘Tractatus’ is opgebouwd uit een voorwoord en een aaneenschakeling van logische stellingen en filosofische aforismen vertrekkend vanuit zeven basisstellingen. De nummering is gerangschikt: zo is stelling 1.1 een opmerking bij of uitleg van stelling 1 en 1.11 weer een commentaar op stelling 1.1, enz. In het voorwoord verklaart Wittgenstein aan te willen tonen dat filosofische problemen op misverstanden over de logica van de taal berusten en een lijn te willen trekken tussen datgene wat zich wel en niet laat zeggen. Daarna volgen de zeven basisstellingen. ‘Tractatus’ gaat over de relatie tussen denken, taal en wereld en de tekst behandelt alles, de taal, de wereld, zelfs de dood, de ethiek en het mystieke. Argumenterend over logica, betekenis en de wereld ontwikkelt Wittgenstein een rebelse visie op wat taal is en op wat haar grenzen zijn.

Het vertalen van Wittgensteins teksten is geen makkelijke opgave. Vertaalt men “Sachverhalte” met “stand van zaken” of “connecties”, “sinnlich” met “zinnelijk” of “zintuiglijk”, “sinnvoll” met “zinvol” of “betekenisvol”? Gijsbers blijft dicht bij Wittgenstein – liever dan dat hij (zoals Hermans) kiest voor verklaring in helder Nederlands – en is consequent. In zijn uitgebreide voorwoord helpt Gijsbers daarbij de lezer een weg te vinden in de tekst. ‘Tractatus’ is een verleidelijk werk, dat fascineert en uitdaagt om zo nu en dan uit de kast te halen en willekeurig stellingen te bestuderen.

Paperback
januari 2022
192 pagina’s
Uitgever Boom
ISBN 9789024439553
€ 20,00

**** Silvina Ocampo – Vergeten reis

Jorge Luis Borges noemde de Argentijnse schrijfster Silvina Ocampo (1903-1993) “één van de belangrijkste dichters van de Spaanse literatuur, hetzij aan deze kant van de oceaan, hetzij aan de andere”. Haar eerste boek met korte verhalen ‘Viaje olvidado’ verscheen in 1937 en is nu in een Nederlandse vertaling van Jacqueline Visscher uitgebracht als ‘Vergeten reis’ met een nawoord van de Vlaamse schrijfster Annelies Verbeke.

De meeste van de 28 verhalen in ‘Vergeten reis’ zijn niet langer dan drie pagina’s. Dikwijls beschrijft Ocampo hierin het leven uit het perspectief van kinderen, hun eenzaamheden en hun vriendschappen. Maar de kindpersonages zijn niet lieflijk of onschuldig, maar hebben vaak kwaadaardige, soms zelfs moordlustige trekken. Zij zijn menigmaal slachtoffer en in beslag genomen door wraakgevoelens.

De vroege verhalen van Ocampo bezitten het surrealisme van Clarice Lispector. Zij zijn doortrokken van beelden – Ocampo schilderde, net als Lispector, zelf ook – en de personages zijn soms in kaders geplaatst, zoals in een deuropening of achter een raam. De verhalen hebben beeldspraak zoals in dromen en de figuren hebben herinneringen, waarin tijd niet lijkt te bestaan. Daarnaast beschrijft Ocampo met geluiden wat beelden niet vangen. Continu is er een wreed randje, maar daarnaast ook speelsheid en humor. ‘Vergeten reis’ heeft fantastische kwaliteiten.

Hardcover
februari 2022
144 pagina’s
Uitgeverij Orlando
ISBN 9789083206738
€ 18,50

**** Hermann Ungar – Knapen en moordenaars

De Joods-Moravische advocaat Hermann Ungar (1893-1929) schreef verhalen en toneelteksten en werkte als toneelregisseur. In 1921 verschenen zijn verhalen ‘Ein Mann und eine Magd’ en ‘Geschichte eines Mordes’ samen in één uitgave getiteld ‘Knaben und Mörder’. Deze bundel is nu voor het eerst in het Nederlands uitgebracht als ‘Knapen en moordenaars’ (vertaling Huub Beurskens).

Ungar bestudeert in zijn verhalen de hersenschimmen van de geest en de boosheid van de innerlijke ziel. Zijn ik-figuren zijn beklagenswaardige en verachtelijke personen. Zij kleineren, folteren en doden. Zij zijn ongelukkig, zitten vol schuldgevoelens en seksuele frustraties, vol slechtheid, zelfhaat en waardeloosheid. De verhalen zijn dan ook vaak stuitend en naargeestig. Ungars grote gave is echter het vaststellen van de menselijke vrezen, diepten en sluwheden.

De verhalen roepen vooral vragen op en dat maakt ze moreel obscuur en intensief. Heeft Ungar zijn verhalen een moraal willen meegeven? Wat zeggen de verhalen in moreel opzicht over de schrijver of zelfs over mij als lezer? Voelen we sympathie voor de ik-figuur? Hoe moet men de wending tot het goede van de vertellers zien? Ungar zelf lijkt vooral te willen vertellen en plezier te willen beleven aan de ontplooiing en vormgeving van zijn verhalen.

Paperback
februari 2022
128 pagina’s
Uitgeverij Koppernik Bv
ISBN 9789083174495
€ 19,50