****
© Sandy Schoenberg
Amsterdam, 4 mei 2017
Alexander Oliver kruipt onder de huid in ‘For a Look or a Touch’
‘For a Look or a Touch’ noemde de Amerikaanse componist Jake Heggie tien jaar geleden de opera, die hij schreef ter nagedachtenis van homoseksuele slachtoffers van de holocaust. De opera beleefde op 4 mei 2017 zijn Nederlandse première tijdens de achtste editie van Theater Na de Dam.
“Under the Nazi version of Paragraph 175, gossip and innuendo became evidence. Men could be arrested as homosexual for simply a touch, a gesture, a look.” Dit is een citaat uit de documentaire ‘Paragraph 175’ uit 2000. Onder anderen vertelt hierin Gad Beck als homoseksuele Jood over het verlies van zijn vrienden en geliefden in Nazi-Duitsland. Tussen 1933 en 1945 werden in Nazi-Duitsland naar schatting 100.000 mannen als homoseksueel gearresteerd, waarvan 50.000 officieel werden veroordeeld. Zo’n 5.000 tot 15.000 werden naar concentratiekampen gedeporteerd en ongeveer 3.000 tot 9.000 van hen zijn omgekomen. Deze rampspoed van de LHBTI-gemeenschap in Nazi-Duitsland staat centraal in Becks autobiografie ‘Und Gad ging zu David’ uit 1995.
‘For a Look or a Touch’ noemde de Amerikaanse componist Jake Heggie (1961) zijn opera, die hij schreef in opdracht van ‘Music of Remembrance’ (MOR), een stichting ter nagedachtenis van de holocaust. Daarbij werd hij door de opdrachtgever gewezen op het dagboek van Manfred Lewin, een homoseksuele Jood, die in 1942 met zijn familie werd omgebracht in Auschwitz. Het dagboek behandelt de herinnering aan de liefde van Gad Beck en Manfred Lewin gedurende de jaren vlak voor de Tweede Wereldoorlog.
Gene Scheer maakte aan het hand van het dagboek een libretto voor de opera, waarin Manfred als een geest voor Gad verschijnt om hem te herinneren aan vervlogen tijden. Er bestaan drie versies van het werk: er is een bewerking voor muziektheater met bariton, acteur, mannenkoor en kamerensemble, een revisie als liederencyclus voor bariton en piano of kamerensemble en een versie voor muziektheater met bariton, acteur en kamerensemble (zonder koor).
Deze laatste versie van ‘For a Look or a Touch’ werd op 4 mei 2017 uitgevoerd tijdens de achtste editie van Theater Na de Dam. ‘For a Look or a Touch’ is een aangrijpend werk met een enorme uitdrukkingskracht. De herinneringen, het gevecht, de gelukkige tijd, de teleurstellingen, de gruwelijkheden, laag voor laag wordt de identiteit – het thema van veel composities van Heggie – afgepeld. Ondanks de grote omvang aan emoties is het werk opvallend gestroomlijnd. Het ontroerende verhaal wordt door Heggie ondersteund met veilige, toegankelijke, melodische, maar tevens boeiende en soms excentrieke muziek in een interessante en transparante instrumentatie van piano, altviool, cello, klarinet en fluit.
De treffend sobere en pakkende enscenering van regisseur Wim Trompert speelt zich af op meerdere, effectieve plateaus. Hier schittert de Schots-Nederlandse tenor Alexander Oliver met buitengewoon communicatieve kracht in de acteerrol van Gad Beck. De rol is hem op het lijf geschreven, elke zin maakt hij geloofwaardig en in elke frase kruipt hij onder je huid. De Amerikaanse bariton Bryan Jolly zet de 19-jarige Manfred overtuigend neer en zingt de veeleisende partij expressief en verstaanbaar. Het vijfkoppig instrumentaal ensemble speelt energiek en intens en brengt het verhaal van ‘For a Look or a Touch’ mede tot leven. Overigens werd de intieme sfeer van de voorstelling helaas wreed verstoord door de fotograaf, die elke tien seconden persfoto’s met z’n toestel knipte.
Het was goed om eens een maatschappelijk relevante opera als ‘For a Look or a Touch’ in het Muziektheater van Amsterdam te zien. Sociaal belangrijke werken zijn door De Nationale Opera tot nu toe helaas miskent. Men zou daarvoor zijn blik eens meer dienen te richten op de Amerikaanse muziekliteratuur, die zo excelleert in menselijk fundamentele werken.