Deutsche Staatsoper Berlin © Max Lautenschläger

Mozart in Berlijn

In Nederland hebben operaliefhebbers de mogelijkheid voorstellingen te bezoeken van drie grote gezelschappen. Dit zijn net zoveel operagezelschappen als de Duitse hoofdstad Berlijn biedt aan haar ruim 3 miljoen inwoners. Opera Nederland bracht een bezoek aan de twee oudste operahuizen van Berlijn en trof twee Mozartopera’s aan op het programma.

Volgens zijn biografen is Wolfgang Amadeus Mozart (1756 – 1791) slechts één maal in Berlijn geweest voor een optreden bij koning Friedrich Wilhelm II in 1789. Dit was geen enorm succes, want de componist uitte regelmatig zijn minachting over de Berlijnse musici en had geen nieuwe stukken meegebracht voor de stad. In Berlijn verkocht hij wel enkele van zijn composities. De opera’s hebben hun weg gevonden op het repertoire en inmiddels hebben de operagezelschappen van Berlijn hun eigen Mozart / Da Ponte cyclus, vaak vervaardigd door een eigen team van huisregisseur, meestal intendant en General Musik Direktor (GMD) / chefdirigent.

Deutsche Staatsoper Berlin

De ‘Deutsche Staatsoper Berlin’ brengt dit jaar 18 producties, waarvan zes premières en twaalf “Wiederaufnahmen”. Het theater werd in 1742 geopend, toen nog ‘Hofoper’ genoemd en het vaste orkest is vanaf het begin de Staatskapelle. Bekende GMD’s waren Spontini en Meyerbeer en er waren wereldpremières van onder andere ‘Der Freischütz’ van Weber (1821), ‘Die lustigen Weiber von Windsor’ van Nicolai (1849) en ‘Wozzeck’ van Berg (1925). Na de val van het keizerrijk in 1918 werd de ‘Hofoper’ omgedoopt tot ‘Staatsoper unter den Linden’. Tijdens het Naziregime vluchtten de dirigenten Otto Klemperer en Fritz Busch en namen Robert Heger, Johannes Schüler en Herbert von Karajan hun positie van chefdirigent over. In de Tweede Wereldoorlog werd de ‘Staatsoper’ twee maal door bombardementen vernietigd en na de wederopbouw als ‘Deutsche Staatsoper Berlin’ heropend. Sinds 1992 is Daniel Barenboim GMD en in 2002 werd hij gekozen tot chefdirigent voor het leven. Belangrijke intendanten waren Georg Quander en tussen 2002 en 2008 de Duitse regisseur Peter Mussbach.

Peter Mussbach (1949, Schwabach) heeft een grote stempel op de ‘Deutsche Staatsoper’ gedrukt. Hij is een multitalent en een man met vele beroepen en roepingen, zoals neuroloog, regisseur, zanger en journalist. Hij deed al eerder een Mozartcyclus in Kassel in de jaren 80 en in Frankfurt in de jaren 90. Nu dus de ‘Don Giovanni’ in Berlijn in coproductie met de ‘Teatro alla Scala’ van Milaan. Zijn enscenering in zwart-wit heeft helaas niet veel te zeggen en de personenregie verduidelijkt ook niet. Mussbachs ‘Don Giovanni’ is niet fantasierijk, vaag, eenvoudig en onbevlogen. De première was in 2006 in Milaan en in 2007 in Berlijn. Gustavo Dudamel dirigeerde de Scala uitvoering, waarvan een televisieregistratie plaatsvond. Met zijn 27 jaar is de Venezuelaan een groots dirigeertalent en hij speelt dan ook de hoofdrol in deze ‘Don Giovanni’. Dudamel is uitzonderlijk nauwkeurig en op elke 1/16 noot is gewerkt. Hij bezit een uitstekend gehoor met een sterke focus op de nuances van de klankkleur zonder de spontaniteit te verliezen. Er is in deze productie gekozen voor jonge zangers, wat tegenwoordig gebruikelijk is bij Mozart opera’s. Gevolg is dat de Don Giovanni weinig kleuren bezit en dus monochroom en niet sexy is, de Donna Anna vocaliseert in haar coloraturen en Don Ottavio nog geen kern heeft in het borstregister. Het is een onaanstekelijke zangavond met alleen Gustavo Dudamel als lichtpunt.
De renovatie van de ‘Deutsche Staatsoper’ begint in de zomer van 2010 en zal duren tot de zomer van 2013. In de tussentijd zal de ‘Deutsche Staatsoper’ uitwijken naar het Schiller Theater in Berlin Charlottenburg.

Komische Oper Berlin

De ‘Komische Oper’ heeft dit seizoen 16 producties waarvan zeven premières. Het gebouw van de ‘Komische Oper’ werd in 1892 onder de naam ‘Theater Unter den Linden’ geopend. Voor de Eerste Wereldoorlog werd er voornamelijk revue opgevoerd en na 1918 operette met onder anderen Richard Tauber en Fritzi Massary. In 1929 vond er de wereldpremière plaats van Franz Lehárs ‘Das Land des Lächelns’. In 1945 werd tijdens de bombardementen de plafondschildering volledig verwoest, maar bleef de zaal onbeschadigd. In 1947 richtte regisseur Walter Felsenstein de ‘Komische Oper’ op als tegenhanger van de Parijse ‘Opéra Comique’. Felsenstein regeerde aan de ‘Komische Oper’ tot zijn dood in 1975 en zijn laatste enscenering was Mozarts ‘Die Hochzeit des Figaro’. Op het label Arthaus zijn recentelijk zeven van zijn enscenering uit de jaren 60 en 70 op DVD verschenen. In 1981 werd Harry Kupfer aangesteld als Chefregisseur en zijn opvolger in 2002 was Andreas Homoki, die een jaar later intendant werd. Deze positie zal hij in 2010 overdragen aan regisseur Barrie Kosky.

Barrie Kosky (1967, Melbourne) heeft snel naam gemaakt in de operawereld. Hij deed al eerder de bejubelde ‘Peter Grimes’ in Hannover met de Nederlandse sopraan Kelly God en de première in Berlijn van zijn ‘Die Hochzeit des Figaro’ was in 2005. In tegenstelling tot vele anderen werkt Kosky in ‘Die Hochzeit des Figaro’ met verschillende generaties zangers. Kosky is de Mel Brooks van de opera en zijn ideeënrijke ‘Die Hochzeit des Figaro’ is een uitgebalanceerde combinatie van melancholie en klucht. Hij heeft een uitzonderlijk komisch talent en als joodse homoseksueel gebruikt hij elementen en aspecten uit zijn eigen culturele context (Jürgen Bauer – ‘No Escape; Aspekte des Jüdischen im Theater von Barrie Kosky’: Edition Steinbauer Wenen 2008). Don Basilio heeft de tijd van zijn leven tussen de Graaf en Cherubino en soms Bartolo, Marcellina is een “yenta” in een uitstekende bijdrage van de Nederlandse mezzosopraan Caren van Oijen, de Gravin is een “jewish princess” en in akte III is er een heus joods huwelijk. In akte IV komen zo’n 1000 kilo geurende appels op het toneel (als symbool van joods nieuwjaar of als Adams appel in het verloren paradijs). ‘Die Hochzeit des Figaro’ wordt zoals gebruikelijk is in de Komische Oper in het Duits opgevoerd zonder boventiteling. Geruchten gaan dat Kosky vanaf 2010 aan de Komische Oper de opera’s in hun originele taal wil opvoeren.

Op 25 april 2009 organiseren vijftig gezelschappen in Berlijn samen het evenement ‘Mozart: Lange Nacht der Opern und Theater’. De burgemeester van Berlijn Klaus Wowereit opent een nacht, waarin de theaters hun verscheidenheid, hun uitzonderlijkheid en hun karakteristieke demonstreren met voornamelijk Mozart.