Bizet – Carmen
Operaliefhebbers kunnen op dit moment hun hart ophalen in ons land met zo’n 10 verschillende opera’s in 3 weken. De bijdrage van Opera Zuid (OZ) is een interessante ‘Carmen’ van Georges Bizet (1838 – 1875).
De première van ‘Carmen’ vond plaats op 3 maart 1875 in de Opéra-Comique van Parijs. Bizet moest rekening houden met de eisen die de Opéra-Comique in die tijd stelde en over Escamillo’s toreador aria schijnt hij dan ook gezegd te hebben: “Dus ze willen rotzooi (l‘ordure)? Oké, dan geef ik ze rotzooi”. ‘Carmen’ combineert opera met cabaret, sentimentaliteit en realisme, Oriëntaalse en Europese, Franse en Wagneriaanse muziek. Maar de critici beschouwden de muziek als inhomogeen en te complex en de opera werd vijandig ontvangen. Bizet heeft nooit het uiteindelijke succes van ‘Carmen’ mogen beleven, want hij stierf 3 maanden later aan een hartaanval. Het libretto van ‘Carmen’ wordt tegenwoordig beschouwd als één van de meest effectieve en meest briljante van de operaliteratuur.
De ‘Carmen’ van OZ is een aanpassing van haar coproductie met het Festival de Peralada uit 1999 / 2000 van regisseur Calixto Bieito (1963, Burgos; www.calixtobieito.com, in het Catalaans). Deze veelbesproken Enfant Terrible van het muziektheater maakte zijn operadebuut met Haydns ‘Il mondo della luna’ in het seizoen 1998 / 99 eveneens bij OZ. Zijn producties sloegen in als een bom. Hij verboog, verduidelijkte en versterkte tot aan de pijngrens en zijn voorkeur ging uit naar expliciet naakt, bloed, moord en verkrachting. Liefde werd moeiteloos ingewisseld voor seks. Maar Bieito ontwikkelde deze extremen uiteindelijk niet door en herhaalde zich met een soort dwangmatig doel.
OZ brengt nu zijn ‘Carmen’ in een afgezwakte vorm. Dit is een verstandig besluit geweest, want in deze tijd waarin het publiek niet meer geshockeerd raakt, zou de oude enscenering met haar overdreven toevoegingen en vondsten geen overtuigingskracht meer hebben gehad en een voorstelling met tweederangs clichés en karikaturen zijn. Bieito‘s ‘Carmen’ is niet revolutionair, maar wel psychologisch en muzikaal, radicaal en consequent. Het exotische van ‘Carmen’ en de elementen ras, klasse en geslacht, maar ook de thema’s geweld, smokkel, prostitutie en insubordinatie waren ten tijde van Bizet al controversieel en ook bij Bieito vinden we hen terug, versierd met goed gedoseerde Spaanse folklore. Bijvoorbeeld de sterke entr’acte voor de 3e akte waar een stierenvechter ’s nachts naakt alleen met de stier in de weide is, bij maanlicht een verboden droom van elke jonge torero (zie ook de film ‘Jamón, Jamón’ van de Spaanse regisseur Bigas Luna).
Bieito’s weet zijn zangers altijd te motiveren tot grote hoogten. Francis van Broekhuizen schittert als Micaëla met haar volle, lyrische sopraan. Helen Lepalaan is een stijlvolle Carmen en Harry van der Plas heeft de juiste dramatische tenor voor Don José. Hun dialogen zijn in deze Parijse versie van ‘Carmen’ door Bieito prima gereduceerd tot een minimum. Dirigent Daniel Raiskin heeft zijn handen vol aan het bij elkaar houden van Het Brabants Orkest en het Koor Conservatorium Maastricht.
Met deze ‘Carmen’ sluit OZ een redelijk geslaagd seizoen af. In het seizoen 2007 / 2008 brengt zij ons Puccini’s ‘Il Trittico’, ‘Cendrillon’ van Massenet en ‘Il Barbiere di Siviglia’ van Rossini; een interessant programma met opnieuw lovenswaardig veel Nederlandse zangers in de hoofdrollen.