augustus 2013

Frithjof Haas – ‘Hermann Levi; From Brahms to Wagner’

Frithjof Haas publiceerde in 1995 de biografie ‘Zwischen Brahms und Wagner’ over de dirigent Hermann Levi. Haas was Kapellmeister van het National Theater in Karlsruhe van 1948 tot 1987 en had toegang tot de complete nalatenschap van Levi – de “Leviana” – die in de Beierse National Museum in München de chaos van de Tweede Wereldoorlog had overleefd. Deze biografie over Levi was in het Duits verschenen en is nu vertaald naar het Engels door Cynthia Klohr, docente filosofie aan de universiteit van Karlsruhe. Door de vertaling wordt het boek toegankelijk voor een groter publiek.

DUITS-JOODS

Hermann Levi (1839 – 1900) was een Duits-Joodse dirigent en zoon van een rabbijn. Hij groeide op in Gießen en studeerde in Mannheim en Leipzig. Daarna werkte hij als dirigent in Saarbrücken, Mannheim, Rotterdam en Karlsruhe. In zijn tijd in Karlsruhe ontwikkelde hij een hechte vriendschap met de componist Johannes Brahms. Vanaf 1872 was Levi Generalmusikdirektor en Hofkapellmeister van de Königlichen Hof- und Nationaltheater in München. Een jaar daarvoor had Levi de componist Richard Wagner ontmoet met wiens naam hij onlosmakelijk verbonden zou worden. Levi zorgde voor een toenemende waardering van Wagners muziek en op het hoogtepunt van zijn carrière dirigeerde hij in 1882 de wereldpremière van ‘Parsifal’ in Bayreuth. Hij zou gedurende de laatste 27 jaren van zijn leven een vaste gast in Villa Wahnfried zijn.

ANTISEMITISME

Centraal in de biografie ‘Hermann Levi; From Brahms to Wagner’ staat Levi’s ambivalente houding ten aanzien van zijn geloof en de antisemitische opvattingen van zijn tijd. Levi was zich bewust van het antisemitisme. Al tijdens zijn werkzaamheden in Karlsruhe schreef hij “Karlsruhe is one of the few places where they make no difference between Christian and Jew.” Ook was hij bekend met Wagners antisemitische manuscript ‘Das Judenthum in der Musik’ en het lezen van dit artikel was koren op de molen van Levi’s zelfkritiek en twijfel. Levi verdedigde het zelfs en was een voorstander van aanpassing, zelfs als dat betekende minder Joods en meer werelds te zijn. Hij wilde ook niet behoren tot de Joodse componisten, waarvan Wagner beweerde dat zij creatieve productiviteit ontbeerden en wellicht was het zelfs een reden waarom Levi stopte met het schrijven van muziek.

WAGNER

Levi ontmoette Wagner eind 1871 in Mannheim. Levi bewonderde Wagners muziek grenzeloos, maar wist niet welke pijnlijke vernederingen hem bij de intolerante Wagners te wachten stonden. Levi voelde zich in Bayreuth getolereerd, niet geaccepteerd en schikte zich in hun christelijke wereld. Tijdens hun ontmoetingen kwam voortdurende Levi’s Joodse origine ter sprake. Wagner zou volgens Cosima hebben gezegd “I hope in twenty years they’ll be wiped out” en groette Levi met “Good-bye, you odd person”. Wagner oefende druk op Levi uit om zich te laten dopen, maar dat weigerde Levi. Hoe Wagner zijn “insistence” uitte om Levi te bekeren, wordt in het boek helaas niet duidelijk. Uiteindelijk liet Wagner hem de wereldpremière van zijn “heiligste” opera ‘Parsifal’ in 1882 dirigeren, omdat Levi gewoonweg de beste dirigent was.

ONZELFZUCHTIG

Er zijn van Wagners echtgenote Cosima in de biografie nauwelijks opmerkingen te vinden, die niet antisemitisch zijn, direct of indirect gericht tegen Levi. Zij komt naar voren als een kwaadaardige vrouw. Het terugkerende thema in haar correspondentie met Levi is zijn schandvlek: zijn Joodse identiteit. Maar ook antisemitische opmerkingen van Levi’s assistent Julius Kniese en collega Richard Strauss krijgen een plaats in het boek. Maar Levi was en bleef vergevingsgezind. Zelfs zo groot was zijn toewijding aan Wagners muziek, dat hij vele van zijn inkomsten in de jaren tachtig en negentig onzelfzuchtig schonk aan het fonds van Bayreuth. Echter, de conflicten en aantijgingen uit antisemitische kringen belastten Levi zozeer dat zijn gezondheid en glansrijke carrière eronder leden. Hermann Levi overleed in 1900 op 60-jarige leeftijd. Zijn weduwe richtte een mausoleum op, die decennia later door de Nazi’s zou worden vernietigend.

RELATIES

Over Levi’s vriendschappen bericht Haas uitvoerig, maar vaag blijven Levi’s relaties met vrouwen. Haas schrijft: “He never sought a woman with whom to share his life.” Van zijn verloving met Marie Reizenstein is weinig bekend, maar Levi was niet aan haar sterfbed toen zij in 1876 aan tuberculose overleed. Hij moest een concert dirigeren. En pas twintig jaar later trouwde Levi met de weduwe van zijn vriend Conrad Fiedler.

HYPOTHESEN

Op sommige plaatsen in het boek roepen de uitspraken van Haas meer vragen op dan zij beantwoorden. Af en toe zijn er opmerkingen waarin Haas veronderstellingen lijkt te maken in plaats van bewijzen toont. Zo suggereert hij “Considering the circumstances, Levi himself can hardly have been satisfied with the results” (van een concert). En hij onderbouwt niet de aanname “This may have been when Levi developed a distaste for Meyerbeer” (toen hij wél werken van andere Franse componisten speelde). Onverklaard blijft ook de stelling “The fact that Meyerbeer, like Levi himself, came from a German-Jewish background made Levi twice as apprehensive of Meyerbeer’s meteoric career”. Haas motiveert ook niet Levi’s citaat uit 1866 “I already sensed that Brahms has estranged himself from me and I know enough to know why”. Soms lijkt Haas zelf niet bekend te zijn wat er is gebeurd en schijnen er bronnen te ontbreken, maar op die momenten poneert Haas hypothesen zonder de lezer hierover verdere uitleg te geven. Tenslotte blijft de lezer tot aan het einde van de biografie in het ongewisse over de “nervous disorder” van Levi. Pas laat vertelt Haas over diens depressie. Kleine schoonheidsfoutjes als twee maal ‘La Sonambula’ met één “n” en “1782” in plaats van “1872” op bladzijde 101 zullen in volgens edities ongetwijfeld verbeterd worden.

VAKWERK

Toch is ‘Hermann Levi; From Brahms to Wagner’ een vakboek en een groot plezier om te lezen. Haas heeft diepgaand, gedegen en nauwkeurig werk verricht en je voelt bij het lezen, dat hij tot in detail weet waar hij over praat. Haas heeft knap Levi’s muzikale werkomgeving met zijn persoonlijke aangelegenheden verbonden. De biografie is een standaardwerk, waarnaar dirigenten, historici, musici, musicologen, operaliefhebbers en theologen nog veel zullen verwijzen.

2012; £40,00
ISBN 978-0-8108-8418-2
296 pp, hardcover
Scarecrow Press, Plymouth