***** Tom Grosfeld – De spreekkamer is lek

Een patiënt verwacht bij een bezoek aan een behandelaar dat vertrouwelijke informatie tussen de vier muren van de spreekkamer blijft. Voor patiënten in de geestelijke gezondheidszorg (ggz) is die medische geheimhouding wellicht nog belangrijker. Hun genezing kan in de knel komen als zij hun gedachten niet vrij in een veilige omgeving kunnen ventileren.

De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) is een overheidsinstantie die probeert gegevens te verzamelen in de veronderstelling dat zij zonder die gegevens de gezondheidssector niet kan beheersen. Ook van ggz-patiënten wil de NZa data vergaren. Zo zijn met de nieuwste dataverzameling persoonlijke, medische gegevens van zo’n 800.000 ggz-patiënten bij de overheid beland.

In ‘De spreekkamer is lek; Hoe datahonger de ggz overneemt’ duikt journalist Tom Grosfeld (1994) in de wereld van de ggz. Hij reconstrueert hoe het zover heeft kunnen komen dat de ggz gedwongen wordt om medische gegevens van patiënten aan de overheid door te spelen. Daarvoor interviewde Grosfeld behandelaars, patiënten en medewerkers van de NZa en zorgverzekeraars.

Door vragenlijsten van patiënten op te vragen betreedt de overheid de spreekkamer. Weliswaar zijn de data gepseudonimiseerd, maar zij blijken relatief eenvoudig terug te herleiden tot de patiënt. De eenvoud waarmee op deze manier het medisch beroepsgeheim van behandelaren en de privacy van patiënten binnen de ggz wordt geschonden, is verontrustend. Medische geheimhouding wordt niet langer gezien als het fundament waarop de gezondheidszorg is gebouwd.

Daarnaast laat zich de vraag stellen of de vragenlijst een effectief instrument is voor kostenbeheersing. Het zorgtraject van een ggz-patiënt laat zich namelijk niet eenvoudig voorspellen. Daarbij komt nog dat de dataverzameling aan alle kanten hapert.

Grosfeld schrijft duidelijk, betrokken en boeiend en hij voorziet termen als dataïsme, privacy en medisch beroepsgeheim van context. Het zou overigens nog interessant geweest zijn als Grosfeld politici, de nieuwe regering en de nieuwe minister van VWS over het onderwerp had bevraagd. ‘De spreekkamer is lek’ toont het destructieve effect van dataverzameling en is een belangrijk en dringend boek dat iedereen betreft.

Paperback
september 2024
184 pagina’s
Uitgeverij Bot
ISBN 9789083384894
€ 20,00

***** James Baldwin – Een zoon van Amerika

De essaybundel ‘Notes of a Native Son’ (1955) van de Amerikaanse schrijver James Baldwin (1924-1987) staat op nummer 26 in de top 100 belangrijkste non-fictieboeken aller tijden van de krant The Guardian. In dit non-fictiedebuut met tien cultuurkritische en autobiografische essays onderzocht Baldwin wat het betekent om van kleur te zijn in Amerika en Europa. De bundel is nu – zover bekend voor het eerst – in het Nederlands uitgeven als ‘Een zoon van Amerika’ in een vertaling van Eefje Bosch (1975) en Manik Sarkar (1973), die ook verantwoordelijk waren voor de recente vertaling van ‘Giovanni’s kamer’.

De essays blijken niets aan actualiteit te hebben verloren. Zo overdenkt Baldwin in het eerste essay van het tweede deel het antisemitisme onder zwarten. Volgens Baldwin vertrouwen zwarten de witten, elkaar én zichzelf niet en in het bijzonder de Joden niet. Eigenlijk haat de zwarte de Jood niet vanwege zijn Joodsheid, aldus Baldwin, maar vanwege zijn witte huidskleur. In het eerste essay van het derde deel vergelijkt hij de zwarte Amerikanen met zwarten in Frankrijk. De zwarten in Frankrijk hebben een geschiedenis en een land om op terug te vallen, terwijl de zwarte Amerikanen dat niet hebben.

Aangrijpend ook het verhaal ‘Gelijken in Parijs’, waarin Baldwin vertelt over zijn arrestatie in Parijs. Maar liefst acht dagen werd hij vastgehouden, nadat een kennis van hem een ​​laken uit een hotel had gestolen en Baldwin dat slechts had gebruikt. Het essay benadrukt Baldwins culturele onmacht hoe hij zich tegenover de politie moet gedragen.

De essays in ‘Een zoon van Amerika’ zijn scherp, kritisch en intelligent en Baldwin schrijft met inlevingsvermogen en felheid in sterk en prachtig proza. Bosch en Sarkar hebben in hun vertaling telkens gekozen voor het woord “wit” in plaats van “blank”. Met het voorwoord van Baldwin, dat hij schreef bij de herdruk van 1984.

Paperback
augustus 2024
224 pagina’s
Uitgeverij De Geus
ISBN 9789044549959
€ 23,50

***** Jean-Paul Sartre – Existentialisme is humanisme

Op de avond van 29 oktober 1945 ontstond een grote toeloop naar de Maison de Centraux van Parijs. Voor de geplande lezing hadden de organisatoren weinig publiek verwacht, maar het interesse was uiteindelijk zo groot dat het geïmproviseerde loket omver werd gelopen en er geen kaarten meer verkocht konden worden. In bomvolle, stikhete zaal vielen mensen flauw. Het duurde een kwartier voordat de Franse filosoof en schrijver Jean-Paul Sartre (1905-1980) zelf de ingang van de zaal kon bereiken en wat er die avond gebeurde verbijsterde iedereen. Na zijn voordracht ‘L’existentialisme est-il un humanism?’ was de naam van Jean-Paul Sartre gevestigd.

Sartre had de lezing op 25 oktober 1945 al in Brussel gehouden en na de derde voordracht op 2 november 1945, waarbij zijn tegenstanders gelegenheid hadden om vragen te stellen, werd de tekst gepubliceerd. In 1967 verscheen de rede voor het eerst in het Nederlands en nu is een nieuwe Nederlandse vertaling van de filosoof Ger Groot verschenen als ‘Existentialisme is humanisme’.

Vooral na het wegvallen van de traditionele richtlijnen na de Tweede Wereldoorlog was behoefte aan een antwoord op de vraag hoe je kunt en moet leven. Hoe kan je zelf authentiek leven en authentiek leven met een ander? Zijn visie hierop gaf Sartre in de presentatie door de grondlijnen van het existentialisme te schetsen. Tevens wilde hij zich verdedigen tegen eerdere kritiek en verwijten van christenen en communisten op zijn beschouwingen.

In kort bestek en met aansprekende voorbeelden kreeg het existentialisme voor een breed publiek een gezicht, vol vaart en in grove lijnen uiteengezet. De boodschap van Sartre was uit te dragen dat engagement verbonden is met vrijheid. Tot die vrijheid is de mens veroordeeld. Hij is vrij om keuzes te maken, ook al gaan die keuzes gepaard met verantwoordelijkheid, voor zichzelf en voor alle anderen. Met betrekking tot anderen kiest de mens zichzelf. Zijn beschikking heeft de mens volledig in eigen handen.

Ger Groot geeft met ‘Existentialisme is humanisme’ een vrije vertaling in actueel Nederlands waarbij hij de intentie van de tekst hoog houdt. Tevens schreef Groot zelf de inleiding. Aanvullend bevat de uitgave de discussie die op 2 november 1945 na de voordracht plaatsvond. Hier wisselde Sartre met zijn publiek van gedachten en werd hij door de marxist Pierre Naville vanuit communistisch standpunt stevig bekritiseerd. ‘Existentialisme is humanisme’ is na tachtig jaar nog altijd aantrekkelijk en heeft niets aan zeggingskracht ingeboet.

Paperback
augustus 2024
112 pagina’s
Uitgeverij Noordboek
ISBN 9789464711967
€ 17,90

*** Miriam Rasch – Luisteroefeningen

Luisteren is een praktijk van aandacht. In het westen ligt echter meer de nadruk op het spreken dan op luisteren. Sinds de digitalisering is dit nog toegenomen door de neiging tot zelfprofilering, de polarisatie, de vermindering van concentratie en de verharding van het publieke debat. De ethiek van het luisteren gemedieerd door technologie onderzoekt filosofe Miriam Rasch (1978) in haar boek ‘Luisteroefeningen; Over aandacht en ontvankelijkheid’. Wat gebeurt er als je je oren opent en begint te luisteren?

Rasch bespreekt in eerste instantie de context van de technologie en daarna het spreken met de ander en de wens tot dialoog. Vervolgens het luisteren als een vorm van getuigenis, hoofdzakelijk met betrekking tot het volgen van oorlogs- en ander nieuws. Ten slotte richt het boek zich op het non-verbale zoals muziek en natuur.

Rasch ontvouwt hoe een luisterend oor eerlijkheid, openheid en doorzettingsvermogen vereist. De deugd tot het luisteren vraagt meer aandacht voor passiviteit, introversie, nederigheid en stilte en minder directie en beslotenheid. In een constante stroom van beelden en prikkels legt Rasch illustratief en associatief de focus steeds terug bij het horen, bij geluid en bij de ontvangende kant. Meer dan eens komt de zin “dat doet me denken aan” voorbij. Anders dan de titel van het boek suggereert, bevat het boek geen werkelijke luisteroefeningen.

Paperback
augustus 2024
224 pagina’s
Uitgeverij De Bezige Bij
ISBN 9789403130378
€ 22,99

*** Deborah Feldman – Jodenfetisj

De Amerikaans-Duitse schrijfster Deborah Feldman (1986) vertelde in haar memoires ‘Unorthodox: The Scandalous Rejection of My Hasidic Roots’ (2012) over haar breuk met de chassidische Satmar gemeenschap in Williamsburg. Haar verhaal werd vooral bekend door de Netflix-miniserie die in 2020 aan de hand van deze autobiografie tot stand was gekomen. Nu is Feldmans vierde boek ‘Judenfetisch’ (2023) in een Nederlandse vertaling van Sylvia Pessireron verschenen als ‘Jodenfetisj’.

Feldman verhuisde in 2014 naar Berlijn en het nieuwe leven in Duitsland presenteerde vele vragen. Zij voelde de druk om haar Joods-zijn opnieuw te definiëren en begrip te krijgen voor wat Joods-zijn vandaag de dag betekent. In ‘Jodenfetisj’ onderzoekt Feldman hoe deze Joodse identiteit buiten religie tot stand komt, hoe een seculier, cultureel jodendom er vandaag de dag uit kan zien en in welke de mate eisen en wensen van buitenaf Joden beïnvloeden.

Feldman maakt in ‘Jodenfetisj’ een psychologische en filosofische verkenningstocht. Zij ergert zich aan het feit dat de publieke joodse scène in Berlijn voornamelijk uit bekeerde joden bestaat. Zij beweert dat het Jodendom in Duitsland na de Tweede Wereldoorlog niet in staat was een cultuur op te bouwen en daardoor geïmporteerde niet-Joden de kans kregen Joden uit te beelden.

Voorts stelt Feldman dat Joden in het algemeen een intrinsieke identiteit missen en bij hen het slachtofferschap en een voortdurend conflict met “vijanden” – actuele en vroegere – overheerst. Deze “historie van lijden” drukt volgens haar zo op de Joden, dat voor het huidige Joods-zijn nauwelijks nog ruimte is.

Inmiddels is Feldman ook in haar nieuwe vaderland controversieel. Na de Israëlische inval van Hamas op 7 oktober 2023 bekritiseerde zij de steun van Duitsland aan Israël. In februari 2024 schreef de Duitse krant Jüdische Allgemeine dat Feldman mensen, die een andere mening hebben dan de hare, minacht op sociale media, hen digitaal aan de schandpaal nagelt en haar volgers oproept haar compromitterend materiaal te sturen over Joden die in de publieke belangstelling staan. Eind april 2024 verbood de rechtbank van Berlijn Feldman vraagtekens te zetten bij de banden van de schrijfster Mirna Funk met het jodendom en Funk een “leugen” te noemen. Dit met een dwangsom van maximaal 250.000 euro en gevangenisstraf van maximaal zes maanden.

Ook in ‘Jodenfetisj’ is de toon venijnig, bitter, pedant en zo nu en dan zelfs agressief. Er is een bij tijd en wijle tomeloze haat tegen het zionisme, die onprettig is om te lezen. Helaas heeft Feldman de belofte van ‘Unorthodox’ niet kunnen waarmaken.

Paperback
september 2024
208 pagina’s
Uitgeverij Mazirel Pers
ISBN 9789464564020
€ 24,99

***** Pierre Tranzano / Clotilde Bruneau / Luc Ferry – De Ilias; 3. De val van Troje

De collectie ‘De wijsheid van mythes’ is ontstaan op initiatief van de Franse filosoof en voormalig minister van onderwijs Luc Ferry. Hij herschreef Grieks mythologische verhalen, waarbij hij trouw bleef aan de originele teksten van onder anderen Homerus en Plutarchus. In deze serie verscheen in maart 2020 in het Nederlands het eerste deel van de drieluik ‘De Ilias’ en nu – 4,5 jaar later (!) – is het laatste deel ‘De val van Troje’ uitgebracht.

In deel 2 zagen we hoe Patroklos de plaats innam van zijn neef Achilleus in de hoop met diens wapens de Griekse en Spartaanse troepen te mobiliseren tegen Troje. Maar Patroklos werd gedood door Hektor. In deel 3 besluit Achilleus zijn neef te wreken. Uiteindelijk is het Odysseus die van de beschermgodin Athena een list ingefluisterd krijgt die het pleit in het voordeel van de Danaërs kan beslechten: het paard van Troje.

Voor deel 3 zijn dezelfde makers geëngageerd als voor deel 1 en 2 en dat zorgt voor coherentie. De illustraties en het tekenscript zijn opnieuw van de Fransman Pierre Taranzano, die fabelachtige, opwindende tekeningen biedt. Opnieuw is het scenario van de Franse schrijfster Clotilde Bruneau en de inkleuring van de Fransman Bruno Tatti (alias Stambecco), deze keer bijgestaan door zijn landgenote Clémentine Guivar’h. De Nederlandse vertaling is ook deze keer in handen van Christophe Deconinck. De mythische cover is – zoals altijd in de reeks – van Fred Vignaux. Ook deel 3 bevat een extra literair katern zoals deel 1 en 2, waarin ook wordt verteld hoe het met  de helden afloopt.

oktober 2024
56 pagina’s
Uitgeverij Daedalus
ISBN 9789463948203 (softcover)
€ 9,95 (softcover)

**** Benito Gallego / Dan Jurgens / Edgar Rice Burroughs – Tarzan Lord of the Jungle 2

Tarzan is een fictief personage dat bedacht werd door de Amerikaanse schrijver Edgar Rice Burroughs (1875-1950). De Heer van de Jungle verscheen voor het eerst in de roman ‘Tarzan of the Apes’ (als tijdschriftpublicatie in 1912 en als boekpublicatie in 1914). Het verhaal was zo’n groot succes, dat Burroughs daarna nog 23 vervolgverhalen met Tarzan zou schrijven. Naast deze boeken van Burroughs werden ontelbare werken over Tarzan uitgebracht in diverse media. Nu keert Tarzan terug naar de strips in de tweedelige reeks ‘Tarzan Lord of the Jungle’, waarvan deel 1 en 2 tegelijkertijd verschijnen.

Deel 2 is het vervolg op deel 1, waarin twee parallelle verhalen worden verteld door Tarzans vriend Bouanga. Het ene verhaal speelt zich af in de jaren 50 als een oudere Tarzan terugkeert naar Afrika op opnieuw de diamanten van de Triade uit een museum te stelen. Het andere verhaal is een flashback naar het einde van de 19e eeuw, wanneer de jager Shaw zijn Afrikaanse thuis binnenvalt en Tarzan voor de keuze stelt: of Tarzan steelt voor hem de diamanten van de Triade in de vallei van de mist of Shaw doodt Bouanga.

De Amerikaanse scenarist Dan Jurgens (1959) – bekend van ‘Superman’, ‘Spider-Man’, ‘Thor’, ‘Booster Gold’ en ‘Justice League’ – vertelt de flashbacks spannend en helder. De Spaanse illustrator Benito Gallego geeft met zijn vintage tekeningen een eerbetoon aan de stijl van de John Buscema Art School van de jaren zeventig. De personages zijn fraai geïllustreerd en het decor zijn sfeervol. Ook de covertekeningen van Roberto de la Torre en Dan Penosian zijn imponerend. De inkleuring van Francesco Segala en Agnes Pozza is verzorgd. De vertaling is opnieuw van Vincent Hoberg.

september 2024
64 pagina’s
Uitgeverij Dark Dragon Books
ISBN 9789464606188 (softcover)
€ 10,95 (softcover)