****
© Sandra Then
Düsseldorf, 29 mei 2024

Brave ‘Anatevka’ laat niet onberoerd

“Wat? Een pogrom hier?” vraagt de Joodse Tevje aan de Russische agent in het midden van de eerste akte van ‘Fiddler On The Roof’. Aan het einde van de akte liquideren de agent en zijn volgelingen het huwelijksfeest van Tevjes dochter Zeitel. De herinnering aan de moordpartij op 7 oktober 2023 in Israël komt telkens weer boven tijdens de nieuwe productie van de musical van de Deutsche Opera am Rhein.

Haat en geweld kunnen ertoe leiden dat mensen verdreven worden. Dat is de tijdloze boodschap van ‘Fiddler On The Roof’, in het Nederlandse en Duitse spraakgebied ‘Anatevka’ genoemd. Gebaseerd op een bewerking van het verhaal van Sholem Aleichem schreef Sheldon Harnick het libretto voor de Amerikaanse componist Jerry Bock. De musical ging op 22 september 1964 in New York in première.

Het verhaal gaat over de inspanningen van de melkboer Tevje om als vader van vijf dochters de Joods tradities in stand te houden in het dorpje Anatevka. Grenzen, tolerantie, tradities en religie zijn de universele thema’s van dit aangrijpend werk zonder happy end. Want ondertussen voltrekt zich de pogrom van de Joodse gemeenschap uit hun vestigingsgebied. Het antisemitisme en geweld tegen de Joodse bevolking zijn na 7 oktober 2023 opnieuw actueel en tijdens de nieuwe productie van de musical van de Deutsche Opera am Rhein (DOR) wordt dat drama telkens in herinnering geroepen.

Bij het zien van het geweld in ‘Fiddler On The Roof’ legt men toch ongewild de vergelijking met die massaslachting van Simchat Torah. Niet dat de productie van Felix Seiler gemoderniseerd is. Integendeel. De enscenering is rustig, egaal en zowel verfijnd als traditioneel. Zonder parallellen met de tegenwoordige tijd brengt Seiler een brave versie.

Het toneel (ontwerp Nikolaus Webern) is zuinig en quasi poëtisch met witte doeken en lappen op diverse hoogten en niveaus en sfeervolle, genuanceerde belichting (ontwerp Volkert Weinhart) met veel blauw. Ook de authentieke folklore kostuums van Sarah Rolke bevatten veel blauw (voor Gods glorie, zuiverheid en strengheid) en wit (voor de goddelijke welwillendheid). De rustige en gelijkmatige enscenering is minder uitgelaten dan recente producties in Noordrijn-Westfalen, zoals in Hagen, Aken en Gelsenkirchen. Zo is Tevjes droom niet over-the-top huiveringwekkend en de flessendans (choreografie Danny Castello) niet vurig en opzwepend.

Zelfs in de Duitse vertaling van Rolf Merz – van de Duitse première in Hamburg, 1968 (in een herziening van Gerhard Hagen) – is de muziek van ‘Fiddler On The Roof’ onverwoestbaar. Tevjes opzwepende “Tradition”, zijn mijmerende “Wenn ich einmal reich wär” en ontroerende “Chavaleh” zijn evergreens. In de partij van Tevje is de Duitse acteur Andreas Bittl bij DOR helaas niet gezegend met een geoefende zangstem. Als acteur weet hij daarentegen de melkboer treffend neer te zetten. Bittl boeit de gehele voorstelling als een sympathieke vader en bruuske dorpsman. Overigens dient men hem nog wel te vertellen dat de Joodse Tevje in gesprek met G*d nooit zijn handen zou vouwen.

Als zijn vrouw Golde is de Amerikaanse mezzo Susan Maclean – sinds 2010 bij DOR – treffend en in hun duet “Ist es Liebe” aandoenlijk. De Duits-Griekse sopraan Anna Sophia Theil – sinds 2022 lid van de operastudio van DOR – is hun oudste dochter Zeitel en eigenlijk te jong voor haar dubbelrol van Oma Zeitel. De Tsjechische bariton Roman Hoza – sinds 2020 bij DOR – is haar gekozen echtgenoot en kleermaker Motel Kamzoil en enigszins wollig en stijf in zijn “Wunder! Ein Wunder!”.

De Duitse mezzo Kimberley Boettger-Soller – sinds 2017 bij DOR – is prima bezet als Tevjes tweede dochter Hodel, mooi in haar aria “Abschied vom Elternhaus”. De Duitse tenor Florian Simson – sinds  2009 bij de DOR – zingt als haar geliefde en revolutionair Perchik in hun duet “Nun hab’ ich, was ich will” met geknepen stem.

Goed portret aan hun rollen geven de Azerbeidzjaanse sopraan Mara Guseynova – sinds 2022 lid van de operastudio van DOR – als de derde dochter Chava en veteranen als de Nigeriaanse sopraan Morenike Fadayomi – sinds 1997 bij DOR – als de koppelaar en Jiddisch oermodel Yente en de Turkse bas Günes Gürle – sinds 2005 bij de DOR – als de slager Lazar Wolf. Het Chor der DOR zingt aanstekelijk en acteert met plezier als het volk van Anatevka.

Het Düsseldorfer Symphoniker speelt onder leiding van de Duitse dirigent Christoph Stöcker – sinds 2014 Kapellmeister bij DOR – buigzaam langs de melancholische Kletzmer en de nostalgische Broadway Sound. Een vermelding verdient de Spaanse Victoria Moreno Zaldúa als de Fiedlerin. Haar viool wordt door de Russische politie wreed vernield, opnieuw zo’n dramatisch en aangrijpend moment in deze ‘Fiddler On The Roof’. Ten slotte beloonde de bijna uitverkochte zaal de voorstelling met luid applaus en bravogeroep.