***** Dit is de legendarische live ‘Norma’ gefilmd in het Romeinse amfitheater Théâtre Antique d’Orange in 1974. De regie van Pierre Jourdan en Sandro Sequi is non-existent, er slechts het amfitheater als een schitterend decor. De grote gebaren van de zangers houden alles in beweging en de verstilde momenten zijn des te meer gefocust. De wind laat de fraaie kostuums wapperen en geeft een dramatisch effect aan het geheel. En de storm tijdens het “Casta Diva” kon niet beter getimed. Montserrat Caballé was één van de vier grote Norma’s van de tweede helft van de 20-ste eeuw (naast Maria Callas, Joan Sutherland en Cristina Deutekom). Er zijn van haar zo’n 16 Norma-opnamen bekend, waaronder de studio-opname uit 1972. Haar zangkunst met oneindig lange, zachte, perfect gefocuste en zuivere tonen is zoals altijd indrukwekkend. Haar rubato en frasering zijn natuurlijk en opwindend. Caballé is buitengewoon ontroerend. En voor haar doen is zij hier zeer dramatisch met grote intensiteit en een grof maar toepasselijk borstregister (met name in het duet “In mia man”). Jon Vickers was hier 48 jaar oud en dit is zijn enige opname als Pollione. Hier is hij op zijn best en hij is met volledige overgave een heroïsche Pollione. Josephine Veasey is meer lyrisch en zeer ontroerend als een maagdelijke Adalgisa en Agostino Ferrin is majesteitelijk als Oroveso. Giuseppe Patané houdt in de wind alles wonderbaarlijk bijeen. Hij benadert de partituur als een vroege Verdi en dat werkt goed. Met vaste hand geeft hij grandeur aan de uitvoering. Luister bijvoorbeeld naar het opwindende “Guerra! Guerra!”. Dit is een historische filmopname zonder de hedendaagse, technische standaard. Het geluid is tijdens één uitvoering opgenomen en gecombineerd met het videomateriaal van andere avonden. De duisternis en de camera op afstand geven atmosfeer aan de productie en het geluid is uitstekend mono. Deze opname is een document van onschatbare waarde in de geschiedenis van de opera en een must-have voor elke belcanto liefhebber.
1 DVD met ondertiteling in Engels, Frans en Italiaans (Hardy Classic HCD 4003)

***** Deze DVD van ‘Norma’ is in 2005 opgenomen in Catania. Dimitra Theodossiou is hier een schitterende Norma. Zij heeft goede coloraturen en ook de hoge noten zijn er. In de loop van de eerste akte wordt ze steeds intenser en brengt ze echt een boodschap over. Wat opvalt is dat ze de frasen zoveel mogelijk in één en hetzelfde register zingt en houdt. Dit geeft iets ronds aan haar slanke sopraan. Eén van de betere Norma’s. De Pollione van Carlo Ventre is vooral stoer. De tenor is een beetje rauw in de laagte en over het geheel robuust. Eén van de betere Polliones ook. En ook Riccardo Zanellato als Oroveso heeft iets rauws, niet alleen in hoe hij eruit ziet, maar ook in zijn bas. Adalgisa wordt gezongen door de mezzo Nidia Palacios. Ze heeft een slanke, jonge stem met een lyrische benadering. Dirigent Giuliano Carella heeft hier een minder goed orkest tot zijn beschikking, maar leidt met een uitstekend luisterend oor een opwindende voorstelling. De enscenering van Walter Pagliaro is conventioneel en ondersteunt het verhaal. De decors zijn indrukwekkend. De atmosfeer tijdens het “Casta Diva’ in het bos met de maan is fraai. De stenen ruïnes geven een goed effect. Alleen de oranje pruik van Norma is afschuwelijk en ondermijnt haar status. Ook de jassen van de personages doen niet zozeer aan maagden of druïden denken, maar eerder aan zwervers. Een nadeel van de opname is verder dat geluid en beeld niet altijd synchroon lopen.
2 DVDs met ondertiteling in Italiaans, Engels, Duits, Frans, Japans en Spaans. (Dynamic 33493)

***** Deze productie van ‘Norma’ is opgenomen in het Teatro Regio di Parma, wiens publiek één van de meest veeleisende van Italië is. De regie van deze productie uit 2001 is van Roberto Andò. Het decor bestaat uit realistische, rotsachtige structuren en een omgevallen boom. De kostuums zijn stoere dierenhuiden en de mannen zijn gekleed als krijgers. Het geeft allemaal een wat sombere indruk. De Amerikaanse sopraan June Anderson zingt de titelrol van de priesteres Norma. Af en toe is zij vocaal wat onregelmatig, haar hoogte is scherp en in haar emoties toch altijd enigszins terughoudend. Maar Anderson straalt breekbaarheid uit en haar “Deh, non voleri vittime” is hartverscheurend. De aria “Casta Diva” is een halve noot hoger getransponeerd naar G-groot (de toonsoort waarin de aria in Bellini’s originele manuscript staat en niet in de F-groot zoals het meestal gezongen wordt). In het holst van de Parmazaanse leeuw – de thuisbasis waar Franco Corelli zoveel succes had in de rol van Pollione – wordt deze tenorpartij gezongen door Shin Young Hoon. Zijn stem is solide in het borstregister, maar niet echt open in het kopregister en in de hoogte geknepen. Zijn gezichtsuitdrukking is aan de matte kant. Ildar Abdrazakov is een schitterende Oroveso. Hij heeft een grote en resonerende bas met een vaste toon en hij heeft een overweldigende aanwezigheid. De recitatieven neemt hij opvallend snel. Daniela Barcellona is een fenomenale Adalgisa met een weelderig warme mezzo. Ze zingt expressief en zet haar personage met al haar conflicten levensecht neer. Dirigent Fabio Biondi en het Europa Galante orkest op “periodieke” instrumenten laten Bellini soms als Monteverdi klinken. Zij spelen levendig en genuanceerd. Maar Biondi heeft niet de natuurlijk vloeiende timing en vaak worden de tempi gejaagd. De cabaletta van zowel Pollione als Norma gaan overigens in een overbodig “da capo” met nutteloze versieringen. Het programmaboekje geeft geen gedetailleerde informatie over de aanvullingen, die gebruikt zijn uit het originele manuscript.
2 DVDs met ondertiteling in Engels, Duits, Frans, Italiaans, Spaans (TDK: DV-OPNOP)

***** Deze ‘Norma’ is een openluchtvoorstelling op een zomeravond van 2007 in Macerata’s prachtige Sferisterio-theater. De voorstelling is helaas geen verbetering ten opzichte van de eerdere Dynamic opname. De enscenering van Massimo Gasparon heeft een link met de oriëntaalse cultuur door de Tibetaanse kostuums van het koor en het gebruikt van symbolen zoals jing-jang en het Swastika-teken (het symbool van cyclische levensloop in het Boeddhisme). De omgekeerde Swastika heeft heden ten dage echter een beladen politieke betekenis en doet in onze ogen nogal wrang aan. En behalve deze Aziatische context is het concept niet echt verder doorgevoerd. Ook muzikaal is deze opname geen verbetering ten opzichte van de andere Dynamic DVD. De interpretatie van Dimitra Theodossiou van de titelrol is gegroeid, maar zij is hier minder trouw aan het notenbeeld. Carlo Ventre blijft de concurrentie ver vooruit, maar zijn duetten met Norma worden meer “Anything you can hold, I can hold longer”. Ook Daniela Barcellona was in 2001 (zie TDK) als Adalgisa beter bij stem. Simon Orfila als Oroveso haalt niet het niveau van de andere drie protagonisten. Dirigent Paolo Arrivabeni laat het orkest non-vibrato spelen, neemt de snelste tempi ooit en degradeert Bellini tot een soort draaiorgelmuziek.
2 DVDs met ondertiteling in het Italiaans, Engels, Duits, Frans en Spaans (Dynamic 33561)

***** De opname uit Barcelona van 2007 is een enscenering van de Mexicaanse regisseur Francisco Negrín (1963), die we in Nederland nog kennen van de ‘I Puritani’. Zijn stijl is een beetje à la Pierre Audi: mooi, stijf, niet vernieuwend en na tijdje saai. Fiorenza Cedolins zingt de titelrol met haar slanke sopraan en flinke “peng”. Het “Casta Diva” is verstild, maar al snel blijkt ze noch de coloraturen noch het “bel canto” te hebben. Haar uitspraak en toneelspel zijn echter uitstekend en ze ziet er echt uit als Norma, ook al begint het gerinkel van haar oorbellen op den duur te irriteren. De enige solist die goed gecast is, is Sonia Ganassi als Adalgisa. Vincenzo La Scola klinkt meer als Nemorino dan als Pollione. Hij heeft een slanke stem, die in de hoogte niet goed open is, terwijl Pollione beslist om een (jugendliche) Heldentenor vraagt. Andrea Papi is een wollige en nasale Oroveso met wel een mooie lage F aan het einde van zijn tweede aria. Giuliano Carella is uitstekend, wellicht de beste belcanto dirigent van dit moment. Het beeld en geluid zijn uitzonderlijk goed.
2 DVDs met ondertiteling in Engels, Duits, Frans, Italiaans, Catalaans en Spaans (Arthaus 101 465)

***** Deze productie uit Bologna van 2008 was de eerste Norma van Daniela Dessi en eigenlijk zijn bij haar dezelfde problemen te horen als bij Cedolins. Opvallend ook hier de scherpe toon en de rauwe hoogte. Haar coloraturen zijn onnauwkeurig en je krijgt vaak het idee dat ze zich door de partij heen worstelt en geen overwicht heeft, hoe fraai fysiek zij ook als priesteres is en bij tijd en wijle ook zelfs dramatisch à la Callas klinkt. Fabio Armiliato is meer een Rodolfo dan een Pollione. Zijn lyrische tenor is te licht voor partij en hij klinkt nooit heroïsch. Kate Aldrich is een warme, aangename en oprechte Adalgisa. Haar ronde mezzo is egaal en gevoelig. De bas Rafal Siwek is niet erg nobel in zijn frasering als Oroveso. De enscenering van Federico Tiezzi is elegant. Er zijn mooie contrasten in belichting en kleuren en de kostuums zijn sensueel. Maar soms lijkt het meer op een modeshow met de personages gepositioneerd om een mooi plaatje te maken en dat statig werkt.
1 DVD met ondertiteling in Italiaans, Engels, Frans en Spaans (Hardy Classic HCD 4034)

***** Norma is beslist niet de beste rol van Dame Joan Sutherland, maar de partij wordt toch gezien als één van haar grootste. Er zijn zo’n 12 opnamen van haar Norma bekend (tussen 1964 en 1985), waaronder twee studio-opnamen (uit 1964 en 1984). Op deze DVD uit Sydney 1978 is Sutherland over haar top als grote coloratuursopraan heen. Nog duidelijker zijn hier haar Knödel, gespannen onderkaak en gebrek aan legato. De hoge noten zijn niet stralend en ze klinkt onvast, onzuiver en niet ontspannen. Sutherland is geen groot actrice en ze gooit haar hoofd in haar nek bij elke hoge noot. Margreta Elkins is een mooie, gevoelige Adalgisa, Ronald Stevens is een welkome verrassing als Pollione en Clifford Grant is een solide Oroveso. De enscenering van Sandro Sequi is niet alleen traditioneel, maar ook ouderwets. Dirigent Richard Bonynge speelt keurig netjes en staat geheel in dienst van zijn echtgenote Joan Sutherland. De beeld- en geluidskwaliteit zijn redelijk.
1 DVD met ondertiteling in Engels, Duits, Frans, Italiaans en Spaans (Arthaus 100 180)