***
© Matthias Jung
Essen, 18 oktober 2024

‘Wozzeck’ Essen vol clichés

Het seizoen 2024/2025 is begonnen. Opera in Nederland is op sterven na dood, maar voor interessant repertoire kan men over de landsgrenzen kijken. Zo brengt het Aalto-Musiktheater Essen een reprise van Bergs opera ‘Wozzeck’.

Het Theater Essen presenteert dit seizoen een reprise van de opera ‘Wozzeck’ (Berlijn, 1925) van Alban Berg (1885-1935), een productie die op 25 mei 2024 voor het eerst in het Aalto-Theater werd opgevoerd. ‘Wozzeck’ gaat over de beproeving van de soldaat Franz Wozzeck die de wereld als vijand heeft. Hij wordt door de Hauptmann uitgebuid, door de Doktor gereduceerd tot medisch proefpersoon, door zijn bruid Marie verraden en door de Tamboermajoor mishandeld. Wanhopig vanwege zijn hopeloze situatie en geplaagd door waanvoorstellingen kan Wozzeck zijn lot niet begrijpen.

Regisseur Martin G. Berger brengt ‘Wozzeck’ in Essen als Duits regietheater. Hij wil de enscenering richten op de thema’s vereenzaming, kapitalisme en prestatiedruk, maar verliest zich in de clichés van wat de Amerikanen “Eurotrash” noemen. Het concept speelt zich – we zagen het al zo vaak – af in het hoofd van de titelfiguur. Alleen hij ziet de drie narren, die commentaar geven en hem proberen te manipuleren. Voor de acterende nar zijn extra spreekteksten toegevoegd en voor de zingende nar extra muziek (telkens een lied uit ‘Sieben frühen Lieder’ aan het begin van elke akte) die helaas de vaart uit het drama halen.

Verder is er de gebruikelijke videoprojectie (ontwerp Tabea Rothfuchs), hier met het gezicht van de Tambourmajor als onderdrukker én waanbeeld. Het decor (ontwerp Sarah-Katharina Karl) en de bonte kostuums (ontwerp Esther Bialas) zijn eveneens overvloedig en maken van de opera een klucht. In Bergers concept wordt Wozzeck niet de moordenaar van Marie en verdrinkt hij zichzelf uiteindelijk niet. Hier en op andere momenten in deze enscenering verliest de relatie tussen het drama en de muziek helaas haar geloofwaardigheid. ‘Wozzeck’ mist in deze productie zijn abrupte en brute toon en zijn grimmige en schimmige realisme.

Het zangersensemble in Essen heeft in de afgelopen tien jaren het niveau van Stefan Soltesz jammer genoeg niet weten te handhaven. De Duitse bariton Heiko Trinsinger – sinds 1999 in Essen – is een innemende Wozzeck, nauwkeurig in het notenbeeld, natuurlijk in het Sprechgesang en met een week timbre à la Fischer-Dieskau. Daarnaast zijn er drie gastzangers. De Nederlandse sopraan Deirdre Angenent speelt een suicidale Marie, is zorgvuldig in haar noten, maar de hoogte is geforceerd en op kracht. De Mexicaanse tenor Rodrigo Porras Garulo zingt de Tambourmajor met stautenor en diens noten bij benadering. Ook de Duitse buffotenor Torsten Hofmann als de Hauptmann is niet steeds precies in de zangnoten, maar zet de kapitein goed neer en voelt zich op zijn gemak boven de notenbalk.

De Duitse tenor Aljoscha Lennert – sinds 2023 ensemblelid in Essen – is prima als Wozzecks vriend Andres, trefzeker in zijn zang en vanzelfsprekend in zijn Sprechgesang. De Duitse bas Sebastian Pilgrim – sinds 2023 ensemblelid in Essen – treft de excentrieke Doktor, zingt de meeste noten juist, verliest echter resonansen in de hoogte. De Duitse mezzo Bettina Ranch – sinds 2016 ensemblelid in Essen – als Margret én Narr zingt op klank en is niet heel verstaanbaar.

De Israëlische gastdirigent en GMD in Darmstadt Daniel Cohen is de ster van de avond. Enerzijds weet hij de intieme aspecten van de muziek – die ontbreken in de enscenering – als kamermuziek te presenteren en aan de andere kant is er de intens emotionele expressie. Cohen weet goed raad met de constant veranderende dichtheden van de muziek, de extreme contrasten in de dynamiek, de verstoorde harmonieën en de hoekige melodieën. Telkens benadrukt hij met het orkest de emoties en gedachten van de personages. De zaal van het Aalto-Theater was halfvol en zeker tien bezoekers verlieten voortijdig de voorstelling, die zonder pauze twee uur duurde.