***** Ludy Giebels – Jacob Israël de Haan in het Palestijnse labyrint (1919-1924)

Jacob Israël de Haan (1881-1924) was een Nederlandse dichter, jurist en journalist. In Nederland werd hij bekend met zijn boek ‘Pijpelijntjes’ (1904), een roman waarin hij openlijk homoseksualiteit beschreef. In 1919 emigreerde hij naar Palestina als correspondent voor het Algemeen Handelsblad. Met zijn feuilletons schetste hij een beeld van de politieke situatie en het alledaagse leven in het nieuwe Joods Nationaal Tehuis, dat zich dankzij de Balfour Declaratie in Palestina ontwikkelde.

Over het hele leven van De Haan bestonden reeds twee biografieën. Dit zijn schrijversbiografieën die niet de complexiteit van de politieke achtergrond van de Palestijnse jaren van De Haan beslaan. Na de opening van de Israëlische archieven in 1982 kwam echter een golf van nieuwe geschiedschrijving van de staat. Deze nieuwe bronnen gebruikte historica Ludy Giebels (1975) voor diverse artikelen in periodieken om de waarheid te ontmaskeren in de vermenging van propaganda met geschiedschrijving over De Haan. Deze artikelen vormen nu de basis van haar boek ‘Jacob Israël de Haan in het Palestijnse labyrint (1919-1924)’.

In de eerste helft van het boek bespreekt Giebels De Haans leven in Palestina in verschillende thema’s per hoofdstuk. Daarna gaat het verhaal chronologisch verder. De Haan sloot zich in Jeruzalem aan bij de internationale organisatie van orthodoxe Joden. Hij werd hun juridisch adviseur en politiek woordvoerder in hun conflict met de zionistische organisatie. De Haan leverde kritiek op deze organisatie, omdat zij bij de verwezenlijking van het Joods Nationaal Tehuis te weinig rekening hield met de Palestijnse Arabieren. Op 30 juni 1924 werd De Haan doodgeschoten in opdracht van de zionistische, paramilitaire organisatie Hagana.

Van dit politieke perspectief in De Haans Palestijnse levensfase geeft het boek een uitstekend beeld. Giebels realiseert zich dat zij niet systematisch documenten en literatuur in het Hebreeuws of Arabisch heeft kunnen raadplegen, aangezien zij deze talen niet spreekt. Uit deze bronnen komt in de toekomst wellicht nog meer informatie over De Haan vrij. Helaas wemelt het in het boek van de taal-, schrijf-, type-, druk- en interpunctiefouten. Daarnaast gebruikt Giebels de benamingen Palestijnse Arabieren en Arabische Palestijnen door elkaar.

Jacob Israël de Haan blijft een intrigerend en enigmatisch figuur. Thans is hij in Amsterdam nog altijd present door twee monumenten en een straatnaam en leeft hij ironisch genoeg voort in zowel de kringen van Jeruzalemse orthodoxen als bij de Amsterdamse voorvechters van de homo-emancipatie.

Hardcover
juni 2024
360 pagina’s
Uitgeverij Amsterdam University Press
ISBN 9789048563838
€ 39,99

***** Titus Brandsma – Zo verborgen is God niet

Titus Brandsma (1881-1942) was een Nederlandse pater en hoogleraar filosofie en mystiek. Als priester nam hij initiatieven op het gebied van de katholieke emancipatie, het katholieke onderwijs en de journalistiek. In januari 1942 werd hij door de Duitse bezetter wegens zijn verzet tegen het nazisme gevangengezet in Scheveningen en Kamp Amersfoort en ten slotte naar concentratiekamp Dachau gedeporteerd. Daar overleed hij op 26 juli 1942 in de ziekenbarak. Paus Johannes Paulus II verklaarde Brandsma in 1985 zalig en in 2022 volgde heiligverklaring als martelaar voor het geloof door paus Franciscus.

Tegelijk met de nieuwe biografie over Brandsma van Inigo Bocken verschijnt de bloemlezing  ‘Zo verborgen is God niet; Mystiek en maatschappij bij Titus Brandsma’. Hiervoor verzamelde kerkhistoricus en theoloog Peter Nissen (1957) een aantal belangrijke teksten van de Friese pater. Brandsma was een ijverig publicist en gaf vele lezingen en toespraken voor de meest uiteenlopende gezelschappen. Een groot deel van die teksten bleef bij zijn leven echter ongedrukt. Nissen maakte een selectie uit de honderden teksten, die Brandsma schreef voor dag- en weekbladen, religieuze en wetenschappelijke tijdschriften, toespraken en radiovoordrachten. Eerdere bloemlezingen met Brandsma’s werk bevatten slechts fragmenten uit zijn teksten en daarom koos Nissen voor volledige teksten van deze artikelen en lezingen.

Alle teksten zijn geschreven in Brandsma’s Nijmeegse periode, dus na zijn aanstelling als hoogleraar filosofie in 1923. Zo is er de rede uit 1929 voor de Bond voor R.K. Kweekscholen in Den Bosch met zijn beroemd geworden zin “Kennis is maar de helft”. Daarnaast de diesrede over ‘Godsbegrip’ die Brandsma in 1932 als rector magnificus van de Nijmeegse universiteit uitsprak. Interessant ook zijn lezing ‘Dierenbescherming’ uit 1936, waarin hij zich uitspreekt tegen nodeloos lijden dat dieren wordt aangedaan en zich opwerpt voor de schoonheid van de schepping en dieren lief te hebben. De tekst van zijn dictaat ‘Nationaalsocialisme’ uit 1938/1939 is helaas slechts fragmentarisch bewaard gebleven. Opvallend vermeldt hij hier de “bijzondere gaven” van Hitler en waarschuwt hij voor het gedwongen en opgelegde karakter van de saamhorigheid in de absolutistische maatschappij. Brandsma’s kritiek blijft echter zacht en de Joodse onderdrukking wordt door hem niet genoemd, ook al is het dictaat niet integraal overgeleverd. Tevens de twee indringende brieven die hij schreef in de Scheveningse gevangenis over zijn cel en over de wijze waarop hij de dag doorbracht. Ook hier hoort men Brandsma’s typisch positieve en optimistische toon.

‘Zo verborgen is God niet’ biedt een aantal voorbeelden van Brandsma’s interessegebieden en geeft een goed beeld van zijn veelzijdigheid. Hij was met zijn publicaties dienstbaar aan een breed lezerspubliek. In de bloemlezing komt Brandsma zelf aan het woord, spreekt hij nu rechtstreeks tot de lezers van onze tijd en zet hij ook ons aan het denken. Met een inleiding en verantwoording bij de teksten van de samensteller.

Paperback
mei 2024
208 pagina’s
Uitgeverij Boom
ISBN 9789024464791
€ 22,90

***** James Baldwin – Giovanni’s kamer

Pas in 1965 werd de roman ‘Giovanni’s room’ (1956) van de Amerikaanse schrijver James Baldwin (1924-1987) voor het eerst in het Nederlands uitgebracht. Het is haast niet te voor te stellen dat het bijna 60 jaar moest duren voordat er nu een nieuwe Nederlandse vertaling verschijnt. De matige vertaling van G.A. Prinsen van destijds – met ongepaste verkleinwoordjes, jargon en stigmatiseringen – wordt nu vervangen door ‘Giovanni’s kamer’ van Eefje Bosch (1975) en Manik Sarkar (1973).

‘Giovanni’s kamer’ werd bij zijn publicatie in 1956 in de VS gezien als een soort jeugdzonde omdat de zwarte schrijver geen zwarte personages of typisch zwarte thema’s erin had verwerkt. Het boek gaat over de gebeurtenissen in het leven van de Amerikaan David die in Parijs woont en vertelt over zijn relatieproblemen met de Italiaanse barman Giovanni en zijn Amerikaanse verloofde Hella. Hij worstelt met zijn gevoelens en frustraties jegens Giovanni, terwijl zijn verloofde door Spanje reist en David in Giovanni’s kamer verblijft.

Complexe thema’s, zoals identiteit, seksualiteit en sociale vervreemding worden door Baldwins roman ter sprake gebracht en maken het werk zo fascinerend. De vertaling van Bosch en Sarkar volgt zonder nadruk Baldwins expliciete beschrijvingen van afkeer en seks en andere vormen van fysiek ongemak en lichamelijkheid en nergens wordt iets bevooroordeeld of geaccentueerd. Een uitstekende aflossing van de oude vertaling. Met een inleiding van de Ierse journalist en literatuurcriticus Colm Tóibín (1955) uit 2016.

Paperback
augustus 2024
224 pagina’s
Uitgeverij De Geus
ISBN 9789044549942
€ 21,50

**** Heraclitus – Alle woorden

Heraclitus van Efeze leefde vermoedelijk in de tweede helft van de zesde eeuw voor Christus en is de beroemdste van de ‘presocratische’ filosofen. Wie hij was weten we echter niet. Wellicht droeg hij zijn teksten aan zijn stadsgenoten voor of werden ze dat door anderen gedeclameerd. Een oorspronkelijke tekst van Heraclitus is niet bewaard, maar zijn filosofie kennen we dankzij citaten van latere auteurs. Intact zijn de teksten echter niet altijd overgeleverd. Filosoof en classicus Ben Schomakers (1960) verzamelde nu de teksten van Heraclitus, waarbij hij uitging van 134 tekstjes, die in omvang variëren van één enkel woord tot een zin van meer dan dertig woorden.

De teksten van Heraclitus staan op zichzelf. Zij onderzoeken wat het is om mens te zijn, op zoek naar houvast, waarheid en onszelf en zij bieden een inzicht in het juiste handelen en het begrip van de vrijheid en de onvrijheid van het bestaan. Heraclitus tracht zijn publiek aan het denken te zetten door met opzet onaf te zijn, paradoxen voor te leggen en te prikkelen belangrijke zaken vanuit verschillende perspectieven te bekijken.

Heraclitus is spaarzaam met zijn woorden. Zijn teksten zijn proza, maar soms bijna poëzie met metaforen, woordspelingen, dubbelzinnigheden en spiegelingen. Er is altijd een spanning en geladenheid voelbaar. De teksten concentreren zich op het permanente stromen en de continue beweeglijkheid van de wereld, dat alles alsmaar stroomt. In zijn vertaling bewaart Schomakers deze cascade-beweging en heeft hij de opgebroken frasen van Heraclitus in clausules onder elkaar geplaatst, waardoor een rustige en duidelijke beweging ontstaat. Zoals ook het archaïsche Grieks niet aan punten doet en geen onderscheid maakt tussen hoofdletters en kleine letters zo doet ook Schomakers dat niet.

Schomakers laat met zijn vertaling de tekstjes van Heraclitus op een menselijker, tederder en vrolijker manier lezen. Bij elk tekstje ontsluit hij de soms raadselachtige teksten van Heraclitus met verhelderend commentaar. Schomakers blijft kritisch en weet dat er in de loop van de geschiedenis bij het overschrijven van de teksten fouten zijn gemaakt. ’Alle woorden’ toont Heraclitus als een filosoof die de werkelijkheid om hem heen op een opmerkelijke, fascinerende en passende manier registreert. Dat maakt hem tot een interessant voeler en denker, niet alleen voor de zesde eeuw voor Christus, maar ook voor de moderne tijd.

Paperback
juni 2024
160 pagina’s
Uitgeverij Boom
ISBN 9789024463503
€ 22,90

**** Benito Gallego / Dan Jurgens / Edgar Rice Burroughs – Tarzan Lord of the Jungle 1

Tarzan is een fictief personage dat bedacht werd door de Amerikaanse schrijver Edgar Rice Burroughs (1875-1950). De Heer van de Jungle verscheen voor het eerst in de roman ‘Tarzan of the Apes’ (als tijdschriftpublicatie in 1912 en als boekpublicatie in 1914). Het verhaal was zo’n groot succes, dat Burroughs daarna nog 23 vervolgverhalen met Tarzan zou schrijven. Naast deze boeken van Burroughs werden ontelbare werken over Tarzan uitgebracht in diverse media. Nu keert Tarzan terug naar de strips in de tweedelige reeks ‘Tarzan Lord of the Jungle’.

In Deel 1 worden twee parallelle verhalen verteld door Tarzans vriend Bouanga. Het ene verhaal speelt zich af in de jaren 50 als een oudere Tarzan terugkeert naar Afrika op zoek naar de diamanten van de Triade. Het andere verhaal is een flashback naar het einde van de 19e eeuw, wanneer het aristocratische Engelse echtpaar Clayton strandt op de westkust van Afrika. Zij proberen te overleven in het oerwoud, maar na haar bevalling overlijdt de vrouw en wordt haar man vermoord door Kerchak, de leider van de apenstam. De apin Kala van deze stam adopteert de baby en geeft hem zijn naam Tarzan (“blanke huid”).

In de nieuwe strip geeft de Spaanse illustrator Benito Gallego met zijn tekeningen een fraai eerbetoon aan de stijl van de John Buscema Art School van de jaren 70. De personages zijn uitstekend geschetst en de achtergronden zijn verzorgd. De inkleuring van Francesco Segala en Agnes Pozza is sfeervol en ook de covertekeningen van Gary Frank, Brad Anderson en Dan Penosian zijn indrukwekkend.

De Amerikaanse scenarist Dan Jurgens (1959) vertelt duidelijk en boeiend. Jurgens volgt het verhaal van Edgar Rice Burroughs redelijk nauwkeurig en er is geen voorkennis vereist om het verhaal te kunnen begrijpen. De vriend Bouanga is toegevoegd en Kala wordt hier niet door een kannibalenstam vermoord, maar door Europese jagers. Maar dat zal slechts de puristen niet kunnen plezieren. De vertaling is van Vincent Hoberg. Deel 2 wordt tegelijkertijd uitgebracht.

Softcover
september 2024
64 pagina’s
Uitgeverij Dark Dragon Books
ISBN 9789464606171
€ 10,95