© Parktheater.nl
Eindhoven, 6 oktober 2023

Reisopera tart journalistieke integriteit

Op deze plek had de recensie van ‘Das Wunder der Heliane’ van de Reisopera moeten staan. Echter, voor de première van de productie liet de Reisopera aan collega-website Opera Gazet weten hun perskaarten in te trekken. Een toelichting en motivering voor die beslissing ontbrak, maar het heeft er alle schijn van dat de recensies van Opera Gazet de Reisopera niet bevielen. In solidariteit met Opera Gazet heeft Opera Nederland derhalve nu besloten de perskaarten voor ‘Das Wunder der Heliane’ terug te geven en niet meer over de producties van de Reisopera te berichten totdat het operagezelschap zijn onderdrukkende persbeleid wijzigt.

“Liever een meningsverschil, ja in tegenspraak zijn met de hele wereld, dan op m’n eentje met mezelf in disharmonie te leven en mezelf tegen te spreken” (Plato)

Onafhankelijke recensenten

De twee meest kritische operawebsites van het Nederlandse taalgebied OperaNederland.nl en OperaGazet.com zijn al ruim 15 jaar de luis in de pels van operagezelschappen. Waar operahuizen andere recensenten voor zich trachten te winnen met het kopen van advertentieruimte, uitnodigingen om lezingen te geven, essays te publiceren in programmaboekjes of artikelen te schrijven in blaadjes van aangesloten verenigingen, blijven de critici van bovengenoemde websites onafhankelijk. Deze onafhankelijkheid zorgt ervoor dat zij een grondig oordeelkundige blik kunnen behouden.

Operagezelschappen weigeren toegang tot persfaciliteiten

Het begon allemaal in 2008 toen DNO de perskaarten van Opera Nederland introk. Het hoofd communicatie van DNO belde, e-mailde en ontbood de redacteuren, één en ander met medeweten – en wellicht in opdracht – van de artistiek directeur Pierre Audi. Bij aanhoudende kritiek werd uiteindelijk de persuitnodiging op oneigenlijke gronden ingetrokken.

De Reisopera onder leiding van Guus Mostart volgde in 2010. Het gezelschap wijzigde zijn persbeleid en zou voortaan per voorstelling bekijken aan wie men persuitnodigingen verstrekken zou. Aan recensenten, die niet welgevallig zouden schrijven, kon zo een volgende keer een uitnodiging worden geweigerd. Dit was destijds een reden voor Opera Nederland om de banden met de Reisopera te verbreken. Drie jaar later was het de nieuwe intendant van de Reisopera Nicolas Mansfield die het persbeleid van het gezelschap terugdraaide en de banden met Opera Nederland herstelde.

Nu 13 jaar later bedient de Reisopera zich opnieuw van zuivering van de pers. Nadat in 2018 DNO Opera Gazet liet weten, dat hen de toegang tot de persfaciliteiten werd ontzegd, is het nu de Reisopera die Opera Gazet perskaarten weigert. Een toelichting en motivering voor die beslissing ontbrak, maar er wordt van uitgegaan dat de recensies van de website de Reisopera niet aanspraken. In solidariteit met Opera Gazet heeft Opera Nederland derhalve besloten niet meer over de producties van de Reisopera te berichten totdat men dit onderdrukkende persbeleid terugdraait.

Opera en censuur

Cultuur en beperking van vrijheid hebben een lange geschiedenis. Opera’s van onder anderen Verdi en Mozart waren aan censuur onderworpen en men kon slechts schrijven wat het gezag gelaste. Van deze vorm van toezicht en controlerende macht om uitingen te beperken hebben wij ons inmiddels gelukkig bevrijd en een ieder kan zeggen, schrijven en maken wat hij wil mits hij niet aanzet tot haat, geweld en discriminatie.

Zuivering van de pers

Totalitaire regimes – van Hitler tot Stalin – hebben door de eeuwen heen diverse methoden van handhaving van de pers aangewend. Poetin en Erdogan doen dat nog steeds. Beperking van de persvrijheid door autoritair gezag en de eliminatie van spontaniteit – de meest elementaire manifestatie van menselijke vrijheid – door tirannieën en dictaturen brachten een vorm van zuivering. Onwelgevallige meningen van de “ieder afzonderlijk oordelend persoon” (Kant) werden door schrikbewind en onderdrukking geëlimineerd. Sabotage en straf van de pers – waarvan de Reisopera zich nu bedient – zijn aspecten waarvan we ons in Europa na een vrijgevochten verleden juist hebben ontdaan.

Artistiek vrijheid versus vrijheid van meningsuiting

Operagezelschappen staan artistieke vrijheden toe. Zij dulden het veranderen van libretti en veranderen van muziek door regisseurs. Woorden in het tekstboek worden aangepast en muziek van de opera omgegooid en vervangen, zoals onlangs in de ‘Fidelio’ van de Reisopera. Anders dan artistieke vrijheden wordt vrijheid van meningsuiting door de Reisopera met geheel andere ogen betracht. Waar men kan wordt die dus – zoals nu blijkt – aan banden gelegd.

Zelfcensuur

Tegenwoordig is er bij operagezelschappen zelfcensuur, maar dat is niet zozeer kritisch kijken naar het eigen handelen, als wel kritisch kijken naar het repertoire. Een voorstelling van ‘Idomeneo’ werd door de Deutsche Oper Berlin van het repertoire gehaald toen de politie het operahuis informeerde dat de productie beledigend voor moslims zou kunnen zijn. Historisch besef wordt door operagezelschappen aan de kant geschoven. De programmering wordt aangepast en opera’s als ‘Madama Butterfly’, ‘Turandot’ en ‘Otello’ worden als discriminerend en stigmatiserend bestempeld. Operazangers mogen zich niet meer zwart of Aziatisch schminken. Inclusie, diversiteit, gelijkheid en toegang wordt als sjabloon over het repertoire en de musici gelegd, maar inclusie, diversiteit, gelijkheid en toegang geldt niet voor recensenten. Een onwelgevallige mening van een recensent kan leiden tot het weigeren van toegang tot de persfaciliteiten.

Eigenmachtigheid

“Maar het staat je toch vrij je eigen kaarten te kopen”. Dikwijls wordt dit als schijnargument gebruikt, waarbij voorbij gegaan wordt aan het kernpunt van de discussie. Het gaat er hier niet om of men wel of geen kaart kan en/of wil kopen. Het gaat er hier om dat een operagezelschap geen consequenties dient te verbinden aan de mening van een recensent voor het verstrekken van uitnodigingen. Als je positief schrijft word je uitgenodigd, als je tegen de haren inwrijft dan word je verwijderd. Als dit laatste gebeurt, zoals de Reisopera nu doet, dan ligt eigenmachtigheid op de loer.

Een cultureel instituut als de Reisopera zou open moeten staan voor verschillende meningen. Men dient uit zijn ivoren toren af te dalen en niet angstvallig te trachten kritiek van anderen buiten de deur te houden. Slechts dan kan men ook kritisch zijn op zijn eigen handelen. Een intimiderende maatregel als uitsluiting neigt naar sluipende censuur.

“Hoe meer standpunten van anderen er in mijn geest aanwezig zijn terwijl ik een gegeven vraagstuk overdenk, en hoe beter ik me kan voorstellen hoe ik me zou voelen en wat ik zou denken als ik in hun plaats stond, des te krachtiger zal mijn vermogen zijn om vertegenwoordigend te denken en des te meer gegrond zal mijn uiteindelijke conclusie zijn, mijn mening” (Hannah Arendt – Tussen verleden en toekomst)