***
© Barbara Aumüller
Frankfurt, 5 mei 2017
Ongerijmde ‘Einakter-Zyklus’ van Křenek in Oper Frankfurt
Ernst Křenek ontwierp voor zijn ‘Einakter-Zyklus’ de personages met het oog op contrasten in kleur en karakter. Regisseur David Hermann negeert echter deze contrasten in zijn enscenering van de drieluik voor Oper Frankfurt en probeert juist een eenheid van de eenakters te maken. Daardoor maakt de productie op diverse punten een ongerijmde, onjuiste en niet oordeelkundige indruk.
Sinds de wereldpremière van zijn opera ‘Jonny Spielt Auf’ op 10 februari 1927 in Leipzig was Ernst Křenek (1900-1991) voor de nazi’s een ‘Culturbolsjewist’ en zijn werken werden na de machtsovername door de Nazi’s in 1933 verboden. Na de Anschluss van Oostenrijk emigreerde de katholieke Křenek in 1938 naar de Verenigde Staten. Eerder had hij op 6 mei 1928 tijdens de Festspiele Wiesbaden nog zijn drieluik ‘Der Diktator’, ‘Schwergewicht oder Die Ehre der Nation’ en ‘Das geheime Königreich’ op het toneel gebracht en dertig kilometer van Wiesbaden keert deze ‘Einakter-Zyklus’ bij de Oper Frankfurt terug in een nieuwe productie.
Křenek ontwierp de personages in de drieluik met het oog op contrasten in kleur en karakter. De titelrol van ‘Der Diktator’ is een doordachte man die precies de grenzen van zijn macht kent. In ‘Schwergewicht oder Die Ehre der Nation’ is de bokser Ochsenschwanz een karikatuur, die juist geen beheersing van zijn spierkracht heeft. Hij is in feite zo hulpeloos dat er voor hem geen ontkomen meer is, maar ook geen plaats is in de wereld. De König in ‘Das geheime Königreich’ ten slotte is de tegenpool van de Diktator en is vertrouwt met de ondoorgrondelijke kant van de wereld. Als zijn echtgenote één wordt met de natuur, gaat het niet meer om macht, maar om zijn innerlijke verbondenheid met het wezen der dingen. Zo reflecteerde Křenek in zijn ‘Einakter-Zyklus’ de politieke situatie van zijn tijd.
De Duits-Franse regisseur David Hermann (1977) – wellicht nog in Nederland bekend vanwege zijn ‘Il Turco in Italia’ van DNO (2012) – negeert voor Oper Frankfurt de contrasten in de ‘Einakter-Zyklus’ en probeert juist een eenheid van de drieluik te maken. Hij doet dit door de verhalen van Křenek om te buigen tot een eigen verhaal. Hierdoor verdwijnt echter het contrast tussen de hoofdpersonen, omdat Hermann van de Diktator en de König dezelfde persoon maakt, die ook in ‘Schwergewicht’ op sommige plaatsen de positie van Ochsenschwanz inneemt.
In ‘Der Diktator’ maakt Křenek de echtgenote van de Offizier warmhartig jegens haar man, die door de Diktator blind geworden is. Haar wraak op de Diktator is daardoor begrijpelijk. Maar Hermann maakt haar afkerig van haar man, waardoor haar vergelding ongeloofwaardig wordt. Overigens schiet zij in deze productie de Diktator tot twee maal toe dood, waarna hij weer levend opstaat. Dit is niet wat Křenek in zijn libretto voorschreef, maar als aanduiding van de kracht van de Diktator een aardige vondst. In ‘Schwergewicht’ laat Křenek de bokser Ochsenschwanz aan zijn trainingsapparaat vastketenen, opdat zijn echtgenote Evelyne met haar danspartner Gaston kan vluchten. Maar Hermann laat niet Ochsenschwanz maar de Diktator vastketenen, waardoor hun vlucht niet aannemelijk werkt. Kortom, de enscenering maakt op diverse punten een ongerijmde, onjuiste en niet oordeelkundige indruk.
Het niveau van de zangers is matig tot voldoende. De bariton Davide Damiani zingt zowel de rol van Diktator als van de König met mooie kavalierbariton. De Columbiaanse sopraan Juanita Lascarro vertolkte tien jaar geleden bij DNO de titelrol in ‘Daphne’ en brengt voor de partij van zijn vrouw Charlotte inmiddels een flinke Knödl mee. Vincent Wolfsteiner zingt de heldenpartij van de Offizier met lyrische tenor en de Amerikaanse sopraan Sara Jakubiak is een prima echtgenote Maria. De Engelse bas-bariton Simon Bailey vertolkt Ochsenschwanz met open en brede heldenklank en sopraan Barbara Zechmeister en tenor Michael Porter zijn rollendekkend bezet als het danspaar Evelyne en Gaston. De Regeringsgedeputeerde en de Professor Himmelhuber zijn dezelfde personage, maar wel verschillende zangers. De Canadese coloratuursopraan Ambur Braid zingt onverstaanbaar, scherp en te breed voor de Königin en de Duitse bariton Sebastian Geyer is een lyrische Nar annex aankondiger. De Amerikaanse karaktertenor Peter Marsh als de Rebell corrigeerde zijn eerste hoge C goed met falset en trof de andere hoge Cs prima.
De Duitse dirigent Lothar Zagrosek nam alle symfonieën van Křenek plus ‘Jonny Spielt Auf’ al in de studio op. Hij laat de zangstem leiden – zoals Křenek het wilde – en ondersteunt met Het Frankfurter Opern- und Museumsorchester de zangers met de veelkleurige instrumentatie, die soms doet denken aan Richard Strauss, Puccini en zelfs ‘Die Zauberflöte’. Een muzikaal toereikende uitvoering in een ongerijmde enscenering en dat is jammer van een werk dat zo zelden wordt gespeeld.