november 2015

De iconografie ‘Richard Wagner in der zeitgenössischen Fotografie’ reproduceert voor het eerst alle 68 bekende portretfoto’s van de componist Richard Wagner in strikt chronologische volgorde. Hieronder bevinden zich rariteiten, voorheen verloren gewaande en ongepubliceerde opnamen.

Er bestonden al zes standaardwerken met fotografische portretten van Richard Wagner. Echter, deze iconografieën bevatten niet alle foto’s van de componist en verscheidene van die foto’s waren niet goed gedateerd. De auteurs hadden niet alle informatie tot hun beschikking, waartoe Gunther Braam wel toegang had.

Gunther Braam doceert wiskunde en fysica aan het Pestalozzi-Gymnasium in München en was reeds mede-uitgever van boeken als ‘Berlioz, Wagner und die Deutschen’ en ‘The Portraits of Hector Berlioz’. Hij gebruikte voor ‘Richard Wagner in der zeitgenössischen Fotografie’ de zes reeds bestaande iconografieën over Wagner als uitgangspunt. Dit materiaal toetste hij nauwkeurig aan informatie in onder andere dagboeken en brieven. Hiervoor had hij onder meer toegang tot het ‘Cosima-Album’ én haar dagboeken uit het Nationalarchiv van de Richard Wagner Stichting. In haar album had Cosima zelf foto’s van haar echtgenoot verzameld en in haar dagboeken beschrijft zij vaak tot op de datum nauwkeurig wanneer en waar fotosessies plaatsvonden. Daarnaast vergeleek Braam de foto’s van Wagner met foto’s van andere componisten voor de plaatsbepaling van de fotosessie.

Na een introductie van Eva Wagner-Pasquier bespreekt Braam in een uitvoerige en rijk geïllustreerde inleiding de aspecten van de vroege portretfotografie en stelt het door hem gebruikte materiaal in die context. Daarnaast schetst hij het verhouding van de fotografie met de lithografie en de portretschilderkunst in de 19e eeuw.

Vervolgens toont Braam alle 68 bekende foto’s van Richard Wagner. De componist had 20 fotosessies bij 15 verschillende fotografen tussen circa januari 1860 en augustus 1881. Deze foto’s zijn door Braam zover mogelijk scherp gedateerd en in strikt chronologische volgorde en in hun originele kleur afgedrukt. De foto’s worden aangevuld met uitgebreid commentaar over de zoektocht naar de tijds- en plaatsbepaling.

Braam vond drie voorheen ongepubliceerde portretfoto’s. Hieronder één van de eerste foto’s van Wagner van fotograaf Louis Buchheisters in 1861 in Parijs. Verder een onbekend gebleven foto die werd gemaakt in Moskou in 1963 en een onontdekte, aanvullende foto van de groepsopnamen buiten Villa Wahnfried in 1881. Daarnaast toont het boek Richard Wagner voor het eerst ook in 3D in een ontdekte stereoscopische fotografie.

Talrijke uitklappagina’s vergemakkelijken het overzicht van complete opnamesessies en de vergelijking van houdingen en gezichtsuitdrukkingen. Tenslotte illustreert de bijlage van het boek hoe de foto’s zich al ten tijde van Wagners leven in verschillende vormen – zelfs als karikaturen – verspreidden.

Braam vertelt veel over de achtergronden, de totstandkoming en het gebruik van de foto’s. De informatie over de gebruikte technieken kan voor muziekliefhebbers wellicht te breedvoerig zijn, maar ze zijn bedoeld om de iconografie meer aanschouwelijk te maken.

Ook wordt veel duidelijk over de sceptische houding van de zelden tevreden Wagner tegenover het medium fotografie. Overigens blijft de vraag bestaan of Wagner er daadwerkelijk zo uitzag als op de foto’s of zo gezien wilde worden.

De significantie van ‘Richard Wagner in der zeitgenössischen Fotografie’ zit in de correcties en aanvullingen die Braam aan de zes bestaande iconografieën heeft gemaakt. Daarvoor heeft de auteur uitstekend onderzoek verricht. ‘Richard Wagner in der zeitgenössischen Fotografie’ is dan ook het meest belangrijke referentieboek voor portretfotografie van Richard Wagner van dit moment.

ConBrio Verlag, Regensburg
2015; €39,95
ISBN: 9783940768445
228 blz, Gebonden