© Otto van den Toorn

Opera in Nederland

In de serie ‘ABC van Opera Nederland’ krijgen prominente personen uit de Nederlandse operawereld carte blanche. Deze maand in deel S: bariton Ernst Daniël Smid.

Door: Ernst Daniël Smid

Tja… opera in Nederland… waar ’t vandaan komt weten we allemaal, dat heerlijke land waar de taal zichzelf al zingt. Een land met mensen die ’t chagrijn missen van de Fransen en dat ingewisseld hebben voor aandoenlijke maar enorme ijdelheden: Italië.

Hoe verhoudt zich die La Dolce Vita tot onze polderemotie? Op gebied van de barok en kerkmuziek behoort ons land tot de absolute wereldtop en dat zal iets te maken hebben denk ik met de gereformeerde inborst van ons volk en haar opvoeding. Minder wereldtopperig blijken we als het om opera gaat. Die uitzonderlijke muziekdramatische vorm waar alles wat met kunst te maken heeft bijeen komt.

Regie-muziekstudie en uitvoering-licht-kostuums-decor-zangcoaching alles komt bij elkaar in deze totaal theaterbeleving… TOTALTHEATER noemde men het wel eens en daar is niks aan overdreven wat mij betreft. Een alle zinnen prikkelende kustvorm, die je even anders laat kijken naar en denken over de realiteit. Daarom ook is het van immens belang dat we in ons land opera mogen meebeleven en is het gezeur om de kosten ervan futiel.

De opera in ons land is wat mij betreft op haar hoogtepunt geweest onder het regime van de zwaar ondergewaardeerde operaintendant Hans de Roo. Hij zetelde in de Stadsschouwburg van Amsterdam en in die tempel waren de aller, allergrootste zangers te horen en te zien met opvallend veel Nederlands talent. Naast Joan Sutherland waren daar Cristina Deutekom, Jennie Veeninga, Cora Canne Meijer, Adriaan van Limpt, Marco Bakker, Jan Derksen, Henk Poort, Pieter van den Berg, Henk Smit, Lieuwe Visser en vele aanstormende jonge zangers en zangeressen, als Charlotte Margiono die in een operastudio de allesbetekenende maar ontbrekende schakel tussen school en podium konden openen en uitgroeien tot internationale klasse. Het waren de jaren van mijn studie aan het Amsterdams Conservatorium, toen nog aan de Bachstraat, waar ik werd opgeleid door Erna Spoorenberg en operaklassen volgde bij Max Dooijes en Jacqueline Jacobi. Heerlijke jaren waarin je elke dag mocht groeien en gretig alles opslorpte wat de leraren je aanreikten. Bij uitvoeringen van de operaklas werden de operabazen van de Nederlandse Opera en die van Opera Forum uitgenodigd en ze kwamen dan ook echt. Het leek een tijd waarin je als talent er niet al direct hoefde “te zijn” maar tijd en ruimte kreeg om te groeien… Als je talent werd toegedicht was een plaats in de operastudio van de Nederlandse Opera niet ondenkbaar.

Hans de Roo was er een groot voorstander van om de Nederlandse zangers die met ons belastinggeld werden opgeleid een plek te geven in de uitvoeringspraktijk die helaas ontbrak aan de schooltijd. Ikzelf mocht om mijn studie te bekostigen een van de zes deputati zingen in ‘Don Carlos’ van Verdi met een imponerende Willard White als Phillippo Due. Een kleine rol waarin je veel tijd had om bij repetities te beleven hoe de sterren hun rollen aanpakten; hun techniek studerend, hun werkethos, hun acteren etc etc. Het was een uitzonderlijke leerschool die me veel voordelen opleverde in een later tijdstip toen ik aan mijn eerste engagement begon in Duitsland.

De tijden zijn veranderd en er waait een andere wind door de cultuurtempel aan het Waterlooplein… Is opera nog van de gewone man en vrouw? Op die plek die zo populistisch is waar alle lagen van de bevolking elkaar treffen wordt opera gemaakt die naar mijn oordeel nogal eens sterft in zelfingenomenheid en ego boosting. We willen namelijk internationaal zo graag een grote jongen zijn en dat met budgets die die droom bij voorbaat uiteen doet spatten. Ik vergeet nooit meer de volstrekt waanzinnige ‘Don Giovanni’ in een beddenspeciaalzaak met een regie die ons 30 jaar terug wierp met onanerende mannen die regieaanwijzingen met zichtbare tegenzin uitvoerden.

Maar er waren ook waanzinnige hoogtepunten waaronder een indrukwekkende ‘Boris Godunov’ waar ik mijn tranen de vrije loop mocht laten. Wat is ons gebleven van die gouden tijden van weleer? Na Cristina Deutekom hebben we een grandioze Eva Maria Westbroek. Na Adriaan van Limpt hebben we een Frank van Aken. Wanneer horen we ze samen weer eens in onze tempel? De overmatige aandacht voor niet Nederlandse zangers geeft mij het gevoel dat we de uitdaging niet willen of durven aangaan om Nederlands talent op te kweken à la Johan Cruijff. Er moet weer een operastudio komen om de ontbrekende link tussen school en praktijk te vormen. Het zal ook met het intendantencarroussel te maken hebben vrees ik. Bazen die hopen op Parijs-Milaan-Hamburg-München en derhalve meer zichzelf dan de productie promoten. Of ben ik nu te zuur?

Ik heb Opera altijd een kunst van en voor ’t volk gevonden, want zo ben ik er mee in contact gekomen; via LP’s met en van Maria Callas en Giuseppe di Stefano of Richard Tauber. We hadden een abonnement op Opera Forum in Doetinchem. Ik heb zelf met mijn middelmatige talent bereikt wat ik nooit verwacht had en daardoor altijd de verbinding gezocht tussen de professionele en semi-professionele muziekpraktijk. Dit resulteerde in een groot aantal seizoenen op de TV met een deels door mijzelf ontworpen ‘Una Voce Particolare’, waarmee ik miljoenen aan de buis wist te vinden hetgeen mijn stelling ondersteunt dat opera immens geliefd is, mits toegankelijk, begrijpelijk uitgevoerd en geconcipieerd. Nee, vooral niet terug naar vroeger waar “alles veel beter was” – never en nooit niet – en blijf je beseffen voor wie je wat doet. Hans de Roo werd eruit gejaagd. Hij zat te lang en hoe staat het er nu voor??? Wat is je uitgangspunt? Als je je dat beseft weet je ook waar je krachten liggen. Alles mag en moet nieuw, maar wel met respect naar de componisten en librettisten. ‘Satyagraha’ naast ‘Il Trovatore’, mooi toch!!! Opera in ons land staat een gouden toekomst te wachten, daar ben ik van overtuigd, Als iedereen zich maar blijft beseffen dat het om de produkties gaat en om de zangers. Ik kom voor een opera of een zanger naar de tempel, niet voor de dirigent of de regisseurs of de dramaturgen. Opera in Nederland!!!!! EEN VOLMONDIG: JAAAAAA!!!!!