© Costin Radu
Gelsenkirchen, 14 februari 2015

‘Charlotte Salomon’ puur gesamtkunstwerk

De wereldpremière van de balletopera ‘Charlotte Salomon; Der Tod und die Malerin’ van de componiste Michelle DiBucci in Gelsenkirchen toont een ideaal samenspel van diverse kunsten.

De Amerikaanse componiste Michelle DiBucci en de Amerikaanse choreografe Bridget Breinder werden met elkaar in contact gebracht op initiatief van artistiek adviseur Eytan Pessen van de Ruhrtriennale 2010, nadat het plan voor een opera over Charlotte Salomon was mislukt. Wellicht viel dit voornemen voor een opera in duigen, omdat de componist Marc-André Dalbavie reeds de opera ‘Charlotte Salomon’ componeerde, die op 29 juli 2014 in Salzburg in première ging. Uit de samenwerking van DiBucci en Breinder ontstond uiteindelijk de balletopera ‘Charlotte Salomon; Der Tod und die Malerin’ en deze productie beleeft nu haar wereldpremière in Gelsenkirchen.

Charlotte Salomon legde haar leven vast in een Singspiel van 769 schilderijen ‘Leben? oder Theater?’. De Joodse schilderes werd door de Nazi’s in Auschwitz vergast, maar haar schilderijen bleven bewaard. Centraal in dit autobiografische ‘Leben? oder Theater?’ staat haar onuitgesproken liefde voor haar stiefmoeders zangleraar Daberlohn.

De choreografe Bridget Breinder maakte met haar enscenering van ‘Charlotte Salomon’ één geheel uit zang, dans, schilderkunst en dichtkunst. Breinder weet de diverse kunsten uitstekend te verenigen en elkaar aan te laten vullen. Videoprojecties op schuivende doeken tonen nu eens onleesbaar golvende teksten van Charlotte Salomon, dan weer haar schilderijen als illustratie voor de scènes. Hieruit komen de personages tot leven in vertolkingen door zangers en balletdansers soms met maskers gelijkend aan de figuren uit de schilderijen.

Charlotte (de Zwitserse ballerina Kusha Alexi), Daberlohn (de Braziliaanse danser Junior Demitre) en haar stiefmoeder de mezzosopraan Paulinka (de Japanse ballerina Ayako Kikuchi) begeven zich van situatie naar situatie in een combinatie van klassieke en abstracte dans met conventionele bewegingen en expressieve, hedendaagse gebaren. Charlotte verplaatst zich tussen de werkelijke wereld en haar fantasie: de zangles van Daberlohn aan Paulinka, een treffen van Charlotte met Daberlohn op het water en tot besluit het duet tussen Charlotte en de Dood (de Engelse danser Jonathan Ollivier). Ook de maatschappelijke en politieke omstandigheden worden puntig geschetst: de Kristallnacht door middel van het breken van een glas en de opkomst van Hitler door de scherpe gestes van een ballerina. Keer op keer heldere en indringende situaties.

De muziek van Michelle DiBucci bevat geen eigen idioom, maar is een pastiche van genres, waarmee zij iedere scène een eigen ritme geeft. Basis hiervoor zijn de citaten van Schubert, Gluck, Bizet en Beethoven, die Charlotte Salomon voorschrijft in ‘Leben? oder Theater?’ en gezongen en gevocaliseerd worden door de mezzosopraan Anke Sieloff. Er is minimalistische muziek, strakke ritmen en percussie voor de overheersende grootvader en bijtende flageoleten en orgel begeleiden de opkomst van Hitler. Een mannenkwintet à la The Comedian Harmonists zorgt voor ontspanning. De pastiche wordt geconcentreerd samengesmeed door de Neue Philharmonie Westfalen onder leiding van de Finse eerste Kapellmeister Valtteri Rauhalammi.

De balletopera ‘Charlotte Salomon; Der Tod und die Malerin’ kwam tot stand in samenwerking met het Joods Historisch Museum van Amsterdam, die de beschikking heeft over de collectie ‘Leben? oder Theater?’ van Charlotte Salomon. Dat men niet in Nederland op het idee is gekomen om deze collectie voor een opera te gebruiken is een bewijs van gebrek aan engagement van de Nederlandse operagezelschappen.

Addendum:

Het plan voor een opera over Charlotte Salomon in de Ruhrtriënnale was niet uit 2010, maar al uit 2007. De echte reden dat de opera destijds niet doorging, was omdat Marie Zimmermann, die de opdracht gaf voor de opera, stierf in 2007, nog voordat Salzburg plannen had voor een Charlotte Salomon opera.