Engelse opera’s in de 21ste eeuw (deel 4)

‘The Minotaur’ is de tiende opera van de Britse componist Harrison Birtwistle. Het werk was een opdracht van de Royal Opera House Covent Garden in Londen en ging op 15 april 2008 in première.

Het libretto van de opera ‘The Minotaur’ van Harrison Birtwistle (1934) bestaat uit twee akten van in totaal 13 scènes en werd geschreven door David Harsent, die in 1991 met Birtwistle al samenwerkte aan de opera ‘Gawain’. Het verhaal beschouwt de innerlijke belevingswereld van de minotaurus in het labyrinth én in een bekrompen, meedogenloze wereld. De minotaurus begrijpt niet helemaal de tweeslachtigheid van zijn aard als half-man / half-stier. Slechts in zijn slaap en tenslotte in zijn dood wordt zijn menselijke kant duidelijk. Zijn halfzus Ariadne gelooft dat zij Theseus kan overhalen haar met hem terug te brengen naar Athene. Beide zien de minotaurus als een zondebok en verlossing. Zij hoopt voor hem met behulp van het orakel een weg uit het labyrinth te vinden als hij het gevecht met de minotaurus mocht overleven. De kritiek op de opera betreft voornamelijk het libretto. Ten eerste is de tekst vaak te zelfbewust en bloemrijk en worden bijvoorbeeld de eerste vijf minuten al overladen met metaforen. Ten tweede is het manco van het scenario, dat het verhaal van Ariadne en Theseus niet tot een einde wordt gebracht.

De muziek van Birtwistle is krachtig en heeft energie en is in vergelijking met zijn andere opera’s minder hoekig. Hij geeft gevoelig uitdrukking aan woorden en de sfeer. Vooral in de tweede helft is de muziek kleurrijk en boeiend. De plotse diminuendo van forte naar pianissimo aan het einde van de eerste akte bij de dood van de onschuldigen is adembenemend. Het aandeel van het slagwerk is groot. Er zijn een paar momenten met agressieve, seismografische tutti’s, maar de orkestratie is over het algemeen spaarzaam en doorschijnend en overdekt de stemmen nooit. Er is een goed muzikaal contrast tussen de personages. De minotaurus krijgt Birtwistles favoriete “language born out of primitive sound”. Birtwistle houdt ervan menselijke gevoelens te projecteren door personages die niet helemaal mensen zijn. Deviante personages zoals de minotaurus hebben regelmatig een rol gespeeld in zijn opera’s, zoals Mr. Punch in Birtwistles eerste opera ‘Punch and Judy’ (1967) en Orpheus in ‘The Mask of Orpheus’ (1986). De minotaurus heeft wat weg van Hagen in Wagners ‘Der Ring des Nibelungen’. De laatste scène weergalmt de finale van Moessorgsky’s ‘Boris Godunov’. Ariadne is de enige die overal door een instrument (saxofoon) begeleid wordt. Zij is in bijna alle scènes aanwezig. Theseus wordt juist iedere keer weer door een ander instrument vergezeld. Het orakel – ofwel een slangenpriesteres van 3 meter hoog – wordt gezongen door een countertenor en houdt het midden tussen de Koningin van de Nacht en Erda.

De BBC televisie nam een televisieregistratie op van de uitvoeringen van ‘The Minotaur’ tijdens de wereldpremièrereeks in 2008 in de Royal Opera House, Covent Garden te Londen. Hiervan verscheen een DVD. Regisseur Stephen Langridge – onlangs nog verantwoordelijk voor een mislukte ‘La Bohème’ bij de Reisopera – zorgt voor een donkere atmosfeer en krachtige scènes. De scènes vallen in drie typen onder te verdelen: De stierengevechten, de scènes tussen Ariadne en Theseus en de dromen van de minotaurus. Toch vraag je je af hoe de menigte die de Minotaur opjut in het labyrinth komt. De décors zijn indrukwekkend. John Tomlinson is fantastisch in de titelrol van de minotaurus, die Birtwistle speciaal voor hem schreef (Ook de rol van de Green Knight in ‘Gawain’ schreef Birtwistle voor Tomlinson). De klaroen van zijn bas maakt het monster onheilspellend. Bas-bariton Johan Reuter is indrukwekkend als Theseus, mezzosopraan Christine Rice is uiterste expressief als Ariadne en tenor Philip Langridge brengt Hiereus “con gran declamazione”. Antonio Pappano toont zich opnieuw een veelzijdige dirigent. De uitvoering is uitstekend verfilmd en de DVD is nog aangevuld met een 30 minuten durende documentaire. (Opus Arte OA1000D)