Henk Smit, bas-bariton

De Nederlandse bas-bariton Henk Smit overleed in 2010 op 78-jarige leeftijd. Op zijn 80ste geboortedag op 25 mei 2012 werd in de Vondelkerk te Amsterdam twee CD boxen met iedere drie CDs gepresenteerd. De zes CDs bevatten fragmenten uit opera’s en liederen uitgevoerd door Henk Smit en opgenomen tussen 1974 en 2000. Hieronder volgt een bespreking.

CD 1 laat Henk Smit horen in Italiaanse en Franse partijen. De CD opent met de aria van Zoroastro “Sorge infausta una procella” uit de derde akte van ‘Orlando’ van Händel. De opname is gemaakt tijdens de première van de opera bij de toenmalige De Nederlandse Operastichting op 5 mei 1978 in het Scheveningense Circustheater. Opvallend hoe mooi strak en toch legato de coloraturen van Henk Smit hier zijn en zijn stuwing van de lijnen.
De komische aanleg en het acteertalent van Henk Smit komen naar voren in een integrale uitvoering van de eenakter ‘Il Maestro di Capella’ van Cimarosa. De opname is van een uitvoering op 4 november 1975 in Arnhem met het Amsterdamsch Philharmonisch Orkest, waarin Smit de titelrol zong. Het is hier niet de oubollige humor die hem aansprak, maar de muziek.
Vervolgens een opname van het duet van de ijdele vader Don Magnifico – gezongen door Henk Smit – en Dandini – gezongen door Stuart Harding – “Un segreto d’importanza” uit de tweede akte van ‘La Cenerentola’ van Rossini. De opname is gemaakt tijdens de première van de opera bij de toenmalige De Nederlandse Operastichting in de Amsterdamse Stadsschouwburg op 11 september 1980.
De overige opnamen op deze CD zijn van later in de carrière van Henk Smit, waar hij rond de 60 jaar was en eerlijkheid gebied te zeggen dat de glans van de stem hier af en toe ontbreekt. In het grote, hilarische duet “Cheti cheti immantinente” uit de derde scène (en niet de eerste zoals het boekje vermeldt) van de derde akte van ‘Don Pasquale’ van Donizetti is Henk Smit te horen in de titelrol naast Geoffrey Dolton als Malatesta. Het is een uitvoering van Opera Zuid in Maastricht op 18 november 2000. Smit zingt de titelrol fantastisch met goed gevoel voor belcanto.
Ook de Franse taal lag Henk Smit opvallend goed. Getuige hiervan de drie grote soli van Mephistophélès uit ‘La Damnation de Faust’ van Berlioz “Une puce gentile”, “Voici des roses” en “Devant la maison”. De opname is gemaakt op 8 April 1990 in het Muziekcentrum Vredenburg te Utrecht met het Radio Filharmonisch Orkest onder leiding van Jean Fournet.
Verder van Berlioz uit ‘Les Troyens’ het grote, dramatische duet uit de eerste akte van Henk Smit als Chorèbe met zijn verloofde Cassandre (Karan Armstrong) “Chorèbe!… C’est lui!”. De uitvoering is van 5 juni 1993 in het Concertgebouw te Amsterdam begeleid door het Radio Filharmonisch Orkest onder leiding van Edo de Waart.
Tot slot van deze CD de aria “Vainement vous voulez me fuir” van de tovenaar Alidor uit de tweede akte van de onbekende opera ‘Don Sanche’ van Liszt. Bij de opname is helaas geen datum en plaats vermeld.

CD 2 is gewijd aan Wagner en Verdi. Begin jaren tachtig was de stem van Henk Smit uitgerijpt tot een dramatische bas-bariton. Rollen als Der fliegende Holländer, Klingsor en Simon Boccanegra pasten niet alleen bij zijn stem, maar ook bij zijn persoonlijkheid.
De CD opent met de monoloog van de Holländer “Die Frist ist um” uit de eerste akte van ‘Der fliegende Holländer’. Het is een opname van een concert in het Concertgebouw te Amsterdam op 21 september 1995 met het Radio Symfonie Orkest onder leiding van Kees Bakels. Smit is uitstekend hier in het hele scala van de rituele scène: De angst, de woede en de twijfel krijgen allemaal een kleur van zijn bas-bariton in het krachtige relaas over het bewogen leven van de Holländer, de tevergeefse smeekbede en de bombastische declamatie tegen het ongelukkige lot.
Van Wagner verder het openingsduet “Erwachst du? Ha!” van de tweede akte van ‘Parsifal’. Henk Smit zingt Klingsor en Gabriele Schnaut is Kundry in een uitvoering op 17 april 1992 in het Concertgebouw te Amsterdam. Het Radio Filharmonisch Orkest speelt deze openingsscène van ‘Parsifal’ fenomenaal onder leiding van Edo de Waart. Klingsor was ook één van die Wagnerpartijen, waarin de open, kernige bas-bariton van Henk Smit zo fantastisch gedijde. Het is des te jammer, dat zijn glansrol van Alberich in deze box ontbreekt.
Het Verdi programma opent met het duet “Tutte l’armi si può prendere” uit het begin van de tweede akte van ‘Un Giorno di Regno’. De uitvoering werd gegeven in het kader van de VARA Matinee op 16 maart 1974 in het Concertgebouw te Amsterdam en het Omroeporkest stond onder leiding van Anton Kersjes. Dit duet verscheen ook al op de Verdi CD box van Jan Derksen. De expressieve interactie tussen de Barone van Henk Smit en de onovertroffen Tesoriere van Jan Derksen bruist van de verwensingen over en weer.
Daarna drie scènes van in totaal een half uur uit een radio-uitzending van een opvoering van Verdi’s ‘Alzira’ op 11 oktober 1980 in het kader van de VARA-Matinee in het Concertgebouw te Amsterdam. Henk Smit zong de rol van de gouverneur Gusmano, één van zijn eerste baritonrollen. Het is een compleet Nederlandse bezetting (!) begeleid door het Omroepkoor en Omroeporkest onder leiding van Kees Bakels. Zijn cavatina “Eterna la memoria” uit de eerste scène van de eerste akte zingt Smit ontroerend en de volgende cabaletta “Quanto un mortal puo chiedere” vastberaden. Daarna de finale van eerste scène van de tweede akte. Smit legt autoriteit in zijn aankondiging “Guerrieri, al nuovo di”, waarin een jonge Hein Meens te horen is als Ovando en Cristina Deutekom als een fenomenale Alzira smeekt om clementie. Vervolgens het duet “Il pianto… l’angoscia” met het fraaie cantabile van Smit en de snikken van Deutekom. De scène eindigt met hun zinderende cabaletta “Colma di gioia ho l’anima!”. Tenslotte de gehele finale scène van de tweede en laatste akte. Aan het einde van de hoopvolle scène “E’dolce la tromba” hoort men een vurige Adriaan van Limpt als Zamoro binnenstormen. Gusmano’s aria “I numi tuoi” begeleid door het koor zingt Smit berustend en vergevend. In het indrukwekkende slot verliest hij als de stervende Gusmano kracht en hoort men naast Smit, Deutekom, Meens en Van Limpt verder nog Guus Hoekman als Alvaro, Lieuwe Visser als Ataliba en Thea Vermeulen als Zuma. Wat een zangfestijn was dit en wanneer komt deze uitvoering toch eens integraal uit op CD?
Daarna het eerste gedeelte van een half uur fragmenten van de première van ‘Simon Boccanegra’ van Verdi op 4 september 1982 bij De Nederlandse Operastichting in het Stadsschouwburg te Amsterdam. Het betreft hier de Milanese versie uit 1881. Henk Smit zong de titelrol in een opnieuw compleet Nederlandse bezetting (!) begeleid door het Amsterdams Philharmonsich Orkest, dat ook onder leiding stond van Kees Bakels. Allereerst het duet uit de eerste scène van de eerste akte van Boccanegra en Amelia. Een prachtige Cristina Deutekom als Amelia zingt lange lijnen in “Orfanella il tetto umile”, waarin zij vertelt over haar komaf en aan het einde vergezelt Smit haar begripvol. In de cabaletta “Figlia! A tal nome io palpito” stralen beide zangers. Bakels steunt en stimuleert zoals altijd fantastisch. Hier wordt ‘Simon Boccanegra’ helaas onderbroken en gaat het tweede gedeelte verder op de derde CD.

CD 3 vervolgt met de complete tweede en tevens laatste scène uit de eerste akte van deze ‘Simon Boccanegra’. Hierin zijn naast Henk Smit als autoriteit in de titelrol en Cristina Deutekom in haar indrukwekkende “Nell’ora soave” nog de Nederlandse zangers Pieter van den Berg als Fiesco, Adriaan van Limpt als Adorno en Tom Haenen als Paolo in het magnifieke ensemble te horen. Wanneer komt ook deze uitvoering eerst integraal op CD uit?
Daarna het duet van Henk Smit als vader Amonasro en Marijke van der Lugt als dochter Aida uit ‘Aida’ van Verdi. De opname stamt ergens uit de jaren 60 en beide zangers zijn hier niet op hun best.
Op CD 3 ook het eerste gedeelte van bijna een uur lang fragmenten uit ‘Falstaff’ van Verdi. Dit is een opname van de première ‘Falstaff’ bij Opera Forum op 9 november 1990 in de Twentsche Schouwburg te Enschede. Henk Smit maakte hier zijn roldebuut in de titelrol en het Forum Operakoor en Forum Filharmonisch stonden onder leiding van dirigent Gabriele Bellini. Opvallend hoe heerlijk Henk Smit de treurige en geestige nuances van partij met zijn flexibele en welluidende bas-bariton neerzet. Het was overigens een tijd dat de Reisopera – toen Opera Forum genoemd – werd gemaakt door Nederlandse zangers. Op deze CD box is de complete eerste scène van de eerste akte te horen met Nico Schaap als Dottore Cajus, Henk Kreukniet als Bardolfo en Lieuwe Visser als Pistola. Daarna de complete eerste scène van de tweede akte met Joke de Vin als Mrs. Quickly. Vervolgens de korte scène van Falstaff met Alice en Quickly uit het tweede deel van de tweede akte tot en met het “Quand’ero paggio”. Helaas ontbreekt de eerste scène van de derde akte met het “Ehi! Taverniere!”. Tenslotte de finale van de opera vanaf het “Alto là”. De enige kanttekening die geplaatst moet worden is, dat het wel erg jammer is dat de allerlaatste vier minuten muziek van deze ‘Falstaff’ afgebroken worden en niet op deze CD3 staan, maar in de tweede box op CD4.

CD 4 is verder gewijd aan het Russische repertoire. Dit Russische deel opent met een opname van het recitatief en de cavatina van de titelrol van Borodins ‘Vorst Igor’ uit de VARA-matinee van 10 februari 1982 in Muziekcentrum Vredenburg te Utrecht. Henk Smit zingt de openingsaria met verdriet en heimwee in zijn stem begeleid door het Omroeporkest onder leiding van Henry Lewis.
Vervolgens de complete tweede scène van de eerste akte van ‘Boris Godoenov’ van Moessorgsky van een uitvoering van 27 november 1982 uit het Concertgebouw te Amsterdam. Henk Smit kan zich helemaal uitleven in de karakterrol van Varlaam begeleid door het Radio Filharmonisch Orkest onder leiding van dirigent Edo de Waart. Varlaams drinklied en de herkenningsscène met Grigori zijn fraaie voorbeelden van Smits veelzijdigheid en expressie.
Daarna volgen van Moessorgsky de ‘Vier liederen en dansen van de dood’, die Smit een aantal malen gezongen heeft. Hij zingt ze vol dramatiek en met een gekwelde ziel. Hij wordt begeleid door het Omroep Orkest onder leiding van dirigent Edward Downes, datum en plaats van uitvoering zijn onbekend.
Vervolgens is hij te horen als Dunois in het duet uit de tweede akte van ‘De Maagd van Orleans’ van Tchaikovsky met William Cochran als Karel VII. Henry Willems leidt het Radio Symfonieorkest in een uitvoering van 16 februari 1986 in Muziekcentrum Vredenburg te Utrecht.
Tenslotte op deze CD een mooi voorbeeld van het “Draumgängertum” van Smit als Vader Peter in het duet met Moeder uit de eerste akte van ‘Hänsel und Gretel’ van Engelbert Humperdinck. Hier wordt hij begeleid door het Radio Filharmonisch Orkest Holland onder leiding van dirigent Claus Peter Flor in een uitvoering op 20 december 1998 in Muziekcentrum Vredenburg te Utrecht. Was Smit hier 66 jaar? Niet te geloven!

CD 5 laat Henk Smit horen in drie schurkenrollen van Puccini. De CD opent met het duet van Frank en Tigrana (Carol Neblett) “Ove fosti stanotte?” uit de eerste akte van ‘Edgar’. Daarna zingt Smit een ontroerende vertolking van de aria van Frank “Questo amor, vergogna mia”. De opname werd gemaakt op 21 december 1978 in Muziekcentrum Vredenburg te Utrecht. Het Omroeporkest staat onder leiding van dirigent Hans Vonk.
Vervolgens is Henk Smit te horen in zijn veelgeprezen interpretatie van Scarpia in de finale uit de eerste akte van ‘Tosca’. Scarpia was één van zijn lievelingsrollen. De opname werd gemaakt in 1999 in de RAI te Amsterdam met Carol Neblett als Tosca en gedirigeerd door Lawrence van Renes. Vocaal heeft hij op deze opname helaas niet echt autoriteit. Beter is het echter op de opname die erop volgt van de complete tweede akte uit ‘Tosca’ van de première op 17 mei 1985 van De Nederlandse Operastichting in de Stadsschouwburg te Amsterdam. Ook al is de opnamekwaliteit hier slechter, hier is Smit volledig in controle. Martina Arroyo zingt hier een fantastische Tosca en Vladimir Popov is Cavarossi.
Daarna Henk Smit als Jack Rance in het duet “Ti voglio bene, Minnie” met Minnie (Karan Armstrong) in de eerste akte van ‘La Fanciulla del West’ tijdens de première van de De Nederlandse Operastichting op 22 oktober 1981 in het Circustheater te Scheveningen. Dirigent Bohumil Gregor leidt het Radio Filharmonisch Orkest. Het duet is wat betreft Henk Smit één van de hoogtepunten van deze boxen.
Helaas ontbreekt op deze CD box de ‘Manon Lescaut’ uit Amsterdam van 1984, waarin Smit de rol van Lescaut zong naast Gabriela Benacková als Manon en Pieter van den Berg als Geronte, waarvan een goede live-opname bestaat.
Tenslotte op CD 5 de eerste tien minuten van een uitvoering van Debussy’s ‘Pelléas et Mélisande’, die Opera Forum op 1 januari 1992 in de Twentsche Schouwburg te Enschede gaf. Hierin zong Smit de rol van Golaud en wordt hij begeleid door het Forum Filharmonisch onder leiding van dirigent Kasper de Roo. Het vervolg van deze ‘Pelléas et Mélisande’ staat op CD 6 en het was natuurlijk fraaier geweest als de fragmenten samen op één CD hadden gestaan.
Het begin van de opera “Je ne pourrai plus sortir de cette foret” waarin Golaud en Mélisande – een bescheiden en gekwetste Nellie van der Sijde – elkaar ontmoeten.

CD 6 bevat 60 minuten van 18 minuten van deze ‘Pelléas et Mélisande’. Deze CD opent met de complete tweede scène van de tweede akte van Mélisande en Golaud, vervolgens de bijna complete derde akte zonder de opening van Pelléas en Mélisande. Mirjam Cornelisse is een vreemde keuze voor Yniold en het duet aan het einde van de derde akte wordt een geschreeuw. Vervolgens een gedeelte uit de tweede (en niet zoals het CD boekje vermeldt eerste) scène van de vierde akte en tenslotte de finale 25 minuten van de laatste akte. Opvallend het uitstekende taalgevoel van Henk Smit en zijn expressie.
De CD besluit met fragmenten van een uitvoering van ‘Tiefland’ van D’Albert op 27 januari 1980 in de KRO Studio te Hilversum. Henk Smit zingt de rol van Sebastiano begeleid door het Klein Omroepkoor en het Omroeporkest onder leiding van dirigent Kenneth Montgomery. Hier het duet Sebastiano en Marta – gezongen door de Italiaanse sopraan Rosanna Rocca – uit de eerste akte en Guus Hoekman is te horen als Tommaso en Karin Ostar als Nuri. Tenslotte de finale van de laatste akte, die helaas voor de laatste minuut – waarin Smit overigens niet zingt – afbreekt.

Deze twee CD boxen met ieder drie CDs vormen een fraai eerbetoon aan één van de belangrijkste bas-baritons van Nederland, Henk Smit. Smit zong zo’n 100 rollen en daaruit is een selectie gemaakt, waardoor een aantal van zijn glansrollen helaas niet aan bod komen. Ook zijn er geen opnamen uit de jaren zestig op de CDs te vinden, maar daarentegen staat op elke CD bijna 80 minuten muziek. De CD boekjes bevatten interessante foto’s, fragmenten uit interviews en recensies en over elk fragment wordt een kleine samenvatting van de scène in het boekje beschreven. Lof en respect dus voor initiatiefnemer Walter Knoeff voor het uitbrengen van deze CD boxen. Maar deze uitgave roept de vraag op waarom te wachten tot zangers zijn overleden? Zou het niet een mooier eerbetoon zijn om de zangers tijdens hun leven met een CD te eren? Met andere woorden, waar blijven de CD boxen van Mimi Aarden, Pieter van den Berg, Marianne Blok, Els Bolkestein, Cristina Deutekom en Jennie Veeninga? Hiervoor kan Opera Nederland met plezier de archieven openstellen. (IMC Music HSE 1001.3)