***
© Wil van Iersel
Aachen, 12 december 2014

‘Brokeback Mountain’, de opera: goed bedoeld is niet goed genoeg

Hedendaagse opera’s moeten veel opvoeringen in nieuwe ensceneringen krijgen om bestaansrecht te verwerven. Zo zag men in Dortmund al snel de Duitse première van ‘Anna Nicole’ van Turnage in een nieuwe enscenering en in Aachen wordt elf maanden na de wereldpremière al een nieuwe productie gespeeld van ‘Brokeback Mountain’ van Charles Wourinen. Helaas zal ‘Brokeback Mountain’ niet het repertoirestuk worden, dat in ‘Anna Nicole’ schuilt.

De historica en schrijfster Annie Proulx publiceerde in 1997 in het tijdschrift ‘The New Yorker’ de novelle ‘Brokeback Mountain’. Dit verhaal werd geüpgrade tot draaiboek voor de gelijknamige film van regisseur Ang Lee, die in 2006 drie Oscars en vier Golden Globes ontving. Gerard Mortier gaf vervolgens ten tijde van zijn benoeming tot intendant van de New York City Opera de Amerikaanse componist Charles Wourinen (New York, 1938) opdracht een opera van ‘Brokeback Mountain’ te schrijven. Mortier nam de bestelling van de opera mee voor zijn regeerperiode in het Teatro Real van Madrid, waar ‘Brokeback Mountain’ op 24 januari 2014 in wereldpremière ging. De opera beleeft nu elf maanden later al haar Duitse première in Aachen met een nieuwe enscenering.

Anne Proulx schreef zelf het libretto voor de opera, waarvan het verhaal bekend mag worden verondersteld. De schaapherders Jack Twist en Ennis del Mar werken op de eenzame Brokeback Mountain en krijgen een intieme, maar kortdurende relatie. Jaren later pakken zij die weer op en dit dubbelleven legt druk op hun burgerlijke familieleven. De taal van het rauwe bestaan is niet uitermate geschikt voor opera dat men meer associeert romantische teksten, maar Proulx vertelt het verhaal direct, beknopt en zonder clichés.

Charles Wourinen verklinkt de hardheid van de landleven met luidgeschilderde akkoorden en met brede, diepe tonen schetst hij de lege, wijde eenzaamheid van de cowboys in de eerste akte. Het probleem met ‘Brokeback Mountain’, de opera, is echter dat de muziek niet het innerlijke drama ondersteunt. De intense, menselijke conflicten van het verhaal komen muzikaal niet uit de verf. Wourinens muziek kent geen fijngevoeligheid en kruipt niet onder de huid, zoals het verhaal wel doet. Zij is hoekig, klinkt moeizaam, is niet fris en vloeit niet. Te vaak geeft het orkest commentaar op de zanglijnen zonder die dramatisch te onderbouwen. Het is academisch en avant-gardistisch en grijpt terug op de voorbije jaren 60. ‘Brokeback Mountain’ bezit helaas niet het hoge gehalte van de hedendaagse, Amerikaanse operacultuur en Mortier had er beter aan gedaan de opdracht te geven aan componisten als Heggie, Picker, Bolcom of Ricky Ian Gordon.

Wourinen biedt ook weinig uitgewerkte zanglijnen. De Nederlandse tenor Mark Omvlee en de Duitse bas Christian Tschelebiew krijgen vocaal niet veel mogelijkheden om de psychische kwetsbaarheid van de cowboys uit te drukken en muzikaal contour te geven aan hun personages. Zij acteren echter geloofwaardig en intensief. Omvlee portretteert een stralende en optimistische Jack en zingt helder en verstaanbaar. Tschelebiew toont het introverte karakter van Ennis met zijn indringende bas. De Amerikaanse dirigent Kazem Abdullah heeft als Generalmusikdirektor van Aachen de lastige touwtjes in handen voor het Sinfonieorchester Aachen.

De enscenering is van de hand van Ludger Engels, de chefregisseur van het Theater Aachen. Engels toont de grauwe, armlastige en dagelijkse maatschappij van de American Dream met melancholieke en Amerikaanse clichés. De opera opent met een kleine jongen met cowboyhoed op een speelgoedpaardje, die door zijn ouders wordt gadegeslagen. Het blijkt Jack te zijn die altijd droomde van een carrière als rodeorijder. Als decor is gekozen voor een typisch Duitse theateropstelling en beproefd concept van een draaitoneel met een bouwproject. Een stelling van houten latten is de basis voor de hut op Brokeback Mountain en wordt later uitgebouwd tot het bedrijf van Jack, hun huizen, het motel waarin de cowboys de nacht doorbrengen en uiteindelijk het bed van Jack. Indrukwekkend hoe de bergtop van Brokeback Mountain tenslotte Jacks slaapkamer wordt waar Ennis treurt om diens dood in een even indrukwekkende lichtregie van Eduard Joebges. Sterk ook het Griekse Koor in de finale, dat deze zieleroerselen van Ennis becommentarieert.

Een beleefdheidbetuiging aan het Theater Aachen, dat met de Duitse première een goed bedoeld initiatief brengt, maar helaas is goed bedoeld niet genoeg om een hele avond te boeien. Het publiek beloonde het met een beleefd applaus.