oktober 2012

De Russische bas Feodor Chaliapin werd op 13 februari 1873 geboren en wordt als één van de meest belangrijke bassen van de 20ste eeuw beschouwd. Hij creëerde een nieuwe traditie van natuurlijk acteren. Zijn voorstellingen waren ongewoon levendig voor zijn tijd en zijn persoonlijkheid had een magnetiserende kracht.

Chaliapin maakte op 34-jarige leeftijd zijn debuut in het Metropolitan Opera House van New York op 20 november 1907 in de titelrol van ‘Mefistofele’ van Boito. Zijn optredens in Amerika in het seizoen 1907 / 1908 baarden opzien door de ongebruikelijke eerlijkheid van zijn acteren. Toch werden zijn interpretaties door de pers bijna unaniem afgewezen en de ontstemde Chaliapin maakte de onvergeeflijke, politieke fout de journalisten te beledigen en ze nog meer tegen zich in het harnas te jagen. Na zijn optreden als Leporello in Philadelphia op 19 februari 1908 zwoer hij nooit meer in Amerika op te treden. Chaliapin keerde echter in 1921 terug naar Amerika en zong er met immens succes tot en met het seizoen 1928 / 1929 gedurende acht seizoenen. Chaliapin presenteerde in Amerika slechts zeven rollen uit zijn omvangrijke repertoire: zijn onsterfelijke ‘Boris Godunov’ van Mussorgsky, Méphistophélès in ‘Faust’ van Gounod en de titelrol in ‘Mefistofele’ van Boito, Philips II in ‘Don Carlos’ van Verdi, de titelrol in ‘Don Quichotte’ van Massenet, Don Basilio in ‘Il Barbiere di Siviglia’ van Rossini en Leporello in ‘Don Giovanni’ van Mozart.

In de vele boeken over Chaliapin tot nu toe werd met slechts weinig woorden gesproken over diens periode in Amerika. Daar komt nu verandering in met het boek ‘Tsar Feodor; Chaliapin in America’ van Joseph Darsky, dat onlangs verscheen. Darsky is bedrijfsarts en verzamelde gedurende zijn leven alles wat met Chaliapin te maken heeft. Hij schreef al drie boeken over Chaliapin in het Russisch. In het voorwoord van ‘Tsar Feodor’ stelt hij zich tot doel de vergeten en onbekende pagina’s uit de Amerikaanse periode van Chaliapin te openbaren en een waarheidsgetrouwe historische weergave van deze belangrijke fase in Chaliapins carrière te geven. Darsky geeft in het boek een overzicht van Chaliapins periode in Amerika en vertelt gedetailleerd over de tijd tussen zijn optredens, waarin de bas interviews gaf, voorstellingen bezocht en kunstenaars en politici ontmoette.

Voor het boek heeft Darsky grondig onderzoek verricht. Darsky vergelijkt verschillende bronnen en gegevens met elkaar en komt vaak onwaarheden en verwarrende en tegenstrijdige publicaties tegen. Zo weerlegt hij beschuldigingen aan het adres van Chaliapin van antisemitisme door middel van onder andere een fraaie foto van Chaliapin met het Petrograd Zionist Committee. Verder spoorde hij veel onbekende Russische documenten op over de moeilijke relatie van de bas met het Sovjet-regiem na de Russische revolutie van 1917. De leukste anekdote in het boek vertelt over het bezoek van een kleine, oude, vrouwelijke dokter die de Met op de zieke Chaliapin afstuurt en hem dreigt met een darmspoeling als hij niet optreedt.

Darsky deed een uitgebreide zoektocht door de recensies over optredens van Chaliapin in Amerika. Darsky is een groot fan van Chaliapin en dat maakt het voor hem soms moeilijk om objectief te blijven, vooral als het gaat om negatieve recensies. Darsky valt de negatieve Amerikaanse pers van 1908 aan, maar de negatieve pers uit Argentinië over Chaliapins optredens in 1908 negeert hij. Darsky doet ook een citaat uit 1924 van een recensent, die schrijft over “the basso disdained rhythmic strictness”, “indifferent to accuracy of pitch” en zijn “unbeautiful” toon verbitterd af als een “undisputable firm opinion of a twenty-year-old music student” en een “ballad”. Iedereen die Chaliapins latere opnamen kent, kan eigenlijk de woorden van de recensent alleen maar beamen. Later spreekt Darsky zelf ook over de vrijheden die Chaliapin nam: “beautiful tone was not his art. For Chaliapin it was only the background.” Darsky noemt Chaliapins artistieke visie “ahead of his time”, ook al heeft hij hem nooit zien optreden. Hij citeert zeer veel recensies en de opsommingen maken het af en toe nogal langdradig om te lezen.

Darsky is geen moedertaalspreker van het Engels. Daardoor staan er opvallend veel druk- en taalfouten in het boek. Voorbeelden zijn “For over than ten years” (pagina 17), “In fact, Chaliapin did studied” (pagina 19) en “Later it was reported that Chaliapin has not been denied” (pagina 57). Een typefout is Emma “Eams” in plaats van “Eames” (pagina 23), January 28, 2005 in plaats van 1905 (pagina 113) en “pour” in plaats van “poor” (pagina 144). In zowel hoofdstuk twee als drie wordt overigens hetzelfde citaat van Geraldine Farrar gebruikt. Al deze oneffenheden zullen voor de volgende editie ongetwijfeld gecorrigeerd worden.

De referenties aan het einde van het hoofdstuk en onderaan de pagina maken het zeer prettig om te lezen en er zijn aantrekkelijke appendices met schitterende foto’s, een chronologie van Chaliapins optredens in Amerika, een lijst van publicaties tijdens zijn leven en een handig overzicht van alle personalia in het boek.

Concluderend is ‘Tsar Feodor; Chaliapin in America’ een nauwkeurig en diepgaand werk. Het is een belangrijk boek, waarnaar in de toekomst vaak verwezen zal gaan worden.

2012; $140,00
ISBN 978-1-62100-413-4
336 pp, gebonden
Nova Science Publishers, Inc. New York City